دعاوی اعتراضی (تجدیدنظرخواهی، فرجام‌خواهی، اعاده دادرسی و واخواهی)
دعاوی اعتراضی از ابزارهای مهم قانونی برای حفظ حقوق طرفین دعوا و جلوگیری از خطاهای احتمالی در آرای دادگاه‌ها هستند. این دعاوی شامل تجدیدنظرخواهی، فرجام‌خواهی، اعاده دادرسی و واخواهی می‌شوند که هر یک مراحل و شرایط خاص خود را دارند. در این مقاله به بررسی دقیق هر یک از این دعاوی، مواد قانونی مربوط به آنها و چگونگی درخواست در هر مرحله می‌پردازیم.
1. تجدیدنظرخواهی
تعریف:
تجدیدنظرخواهی به معنای اعتراض به حکم یا قرار صادره در مرحله بدوی است. دادگاه تجدیدنظر به درخواست یکی از طرفین یا هر دو، به بررسی مجدد موضوع پرداخته و ممکن است حکم بدوی را تأیید، نقض یا تعدیل کند.
مراجع قانونی:
بر اساس ماده 330 قانون آیین دادرسی مدنی، کلیه احکام و قرارهای دادگاه‌های عمومی و انقلاب، به جز موارد استثنا شده، قابل تجدیدنظرخواهی هستند. همچنین ماده 331 قانون آیین دادرسی مدنی موارد دقیق احکام و قرارهای قابل تجدیدنظر را تعیین کرده است.
موارد قابل تجدیدنظر:
الف- در دعاوی مالی که خواسته یا ارزش آن از سه میلیون ریال متجاوز باشد.
ب- کلیه احکام صادره در دعاوی غیرمالی.
ج- حکم راجع به متفرعات دعوا در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد.
تبصره – احکام مستند به اقرار در دادگاه یا مستند به رای یک یا چند نفر کارشناس که طرفین کتبا رای آنان را قاطع دعوا قرار داده باشند قابل درخواست تجدیدنظر نیست مگر در خصوص صلاحیت دادگاه یا قاضی صادر کننده رای.
نحوه درخواست:
طبق ماده 339 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت درخواست تجدیدنظر برای افراد مقیم ایران 20 روز و برای افراد خارج از کشور 2 ماه است. درخواست باید به دادگاه صادرکننده رأی تقدیم شود که پس از بررسی اولیه، پرونده را به دادگاه تجدیدنظر می‌فرستد.
مراحل رسیدگی:
پس از ارسال پرونده به دادگاه تجدیدنظر، دادگاه ممکن است بدون حضور طرفین به بررسی دلایل و مستندات بپردازد. در صورتی که نیاز به توضیح بیشتر باشد، طرفین برای حضور دعوت می‌شوند.
دادگاه تجدیدنظر می‌تواند حکم بدوی را تأیید، نقض یا تعدیل کند.
2. فرجام‌خواهی
تعریف:
فرجام‌خواهی، نوعی اعتراض به آرای دادگاه است که توسط دیوان عالی کشور انجام می‌شود. در این مرحله، دیوان عالی تنها به بررسی جنبه‌های حقوقی و انطباق رأی با قوانین می‌پردازد و به ماهیت موضوع ورود نمی‌کند.
مراجع قانونی:
طبق ماده 366 قانون آیین دادرسی مدنی، فرجام‌خواهی بررسی قانونی و تطبیق حکم یا قرار با موازین حقوقی است و دیوان عالی کشور مسئول رسیدگی به این نوع اعتراض است.
موارد قابل فرجام:
بر اساس ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی، احکام و قرارهای صادره در موارد زیر قابل فرجام هستند:
احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و وقف.
ب- قرارهای زیر مشروط به اینکه اصل حکم راجع به آنها قابل رسیدگی فرجامی باشد.
1- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد.
2- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.
نحوه درخواست:
مهلت درخواست فرجام‌خواهی نیز مانند تجدیدنظر، 20 روز برای افراد داخل کشور و 2 ماه برای افراد خارج از کشور است. درخواست فرجام‌خواهی باید از طریق دادگاه صادرکننده حکم بدوی به دیوان عالی کشور ارسال شود.
مراحل رسیدگی:
دیوان عالی کشور پس از دریافت پرونده، تنها به جنبه‌های حقوقی و قانونی حکم صادره می‌پردازد و بررسی ماهیت موضوع نمی‌کند.
در صورتی که دیوان عالی کشور رأی را مغایر با قوانین تشخیص دهد، آن را نقض و به دادگاه هم‌عرض برای صدور رأی جدید ارسال می‌کند.
3. اعاده دادرسی
تعریف:
اعاده دادرسی به معنای بازگشایی پرونده‌ای است که حکم قطعی درباره آن صادر شده، اما به دلیل وجود دلایل جدید یا وقوع اشتباه، درخواست بازنگری در آن داده می‌شود. اعاده دادرسی به نوعی ابزار جبران اشتباهات احتمالی در احکام قطعی است.
مراجع قانونی:
اعاده دادرسی در ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی مطرح شده است. این ماده اعلام می‌کند که در شرایط خاص و مشخص، احکام قطعی دادگاه‌ها قابلیت اعاده دادرسی دارند.
موارد اعاده دادرسی:
طبق ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی، برخی از دلایلی که بر اساس آنها می‌توان درخواست اعاده دادرسی کرد، عبارتند از:
1. اگر حکم برخلاف قانون صادر شده باشد.
2. حکم بر مبنای مدارک جعلی یا نادرست باشد.
3. کشف مدارک جدید که پیش‌تر در دسترس نبوده است.
4. در صورت صدور دو حکم متناقض در یک موضوع.
نحوه درخواست:
بر اساس ماده 427 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت درخواست اعاده دادرسی 20 روز برای افراد داخل کشور و 2 ماه برای افراد خارج از کشور است. درخواست به دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارائه می‌شود و دادگاه در صورت پذیرش دلایل، حکم را مجدداً بررسی می‌کند.
همچنین بر اساس ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری در صورتی که رای قطعی صادر شده خلاف شرع بین باشد می توان نسبت به اعتراض و تقاضای رسیدگی مجدد در شعب دیوان عالی کشور را نمود.
مراحل رسیدگی:
دادگاه پس از پذیرش درخواست، موضوع را مجدداً بررسی کرده و در صورت نیاز، رأی جدید صادر می‌کند.
در صورت تأیید اشتباه یا دلایل جدید، حکم اولیه نقض و حکم جدید جایگزین آن می‌شود.
4. واخواهی
تعریف:
واخواهی، نوعی اعتراض به احکام غیابی است که در غیاب یکی از طرفین صادر شده‌اند. این نوع اعتراض به فردی که حکم علیه او به‌صورت غیابی صادر شده، این فرصت را می‌دهد که به دادگاه بازگشته و از خود دفاع کند.
مراجع قانونی:
طبق ماده 305 قانون آیین دادرسی مدنی، احکام غیابی صادر شده از دادگاه‌های بدوی قابل واخواهی هستند. واخواهی به دادگاهی تقدیم می‌شود که حکم غیابی را صادر کرده است.
موارد قابل واخواهی:
احکام غیابی که یکی از طرفین دعوا در جلسه رسیدگی حضور نداشته و دادگاه حکم را بدون حضور وی صادر کرده است.
احکامی که به دلیل عدم ابلاغ صحیح یا عدم اطلاع طرف دعوا به‌صورت غیابی صادر شده‌اند.
نحوه درخواست:
طبق ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت واخواهی برای افراد مقیم ایران 20 روز و برای افراد مقیم خارج از کشور 2 ماه است. فرد باید درخواست واخواهی خود را به دادگاه صادرکننده حکم غیابی ارائه دهد.
مراحل رسیدگی:
پس از ثبت درخواست واخواهی، دادگاه جلسه‌ای برای استماع دلایل و دفاعیات فرد غایب برگزار می‌کند.
دادگاه ممکن است پس از بررسی، حکم غیابی را تأیید یا آن را نقض و رأی جدید صادر کند.
نتیجه‌گیری
دعاوی اعتراضی شامل تجدیدنظرخواهی، فرجام‌خواهی، اعاده دادرسی و واخواهی، هر یک ابزاری برای جلوگیری از وقوع اشتباهات قضایی و تأمین عدالت در فرایند دادرسی هستند. هر یک از این دعاوی در شرایط خاص خود قابل استفاده است و بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی، مراحل و مهلت‌های مشخصی برای ارائه و رسیدگی به این دعاوی وجود دارد.
دیدگاهتان را بنویسید