تامین دلیل چیست و در چه مواردی صادر می شود؟

تامین دلیل یکی از موارد پیش بینی شده در قانون آیین دادرسی مدنی برای حفظ حقوق شخص خسارت دیده از ضرر و زیان است. بر طبق ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که احتمال دارد در آینده مدارک و دلایل دعوا مانند تحقیق محلی، نظر کارشناس یا دفتر تجاری و امارات و قرائن در محل از بین رود، شخص ذینفع می‌تواند از دادگاه صالح درخواست تامین دلیل کند.

منظور از تامین دلیل حفظ مدارک و مستندات با صورت برداری و ملاحظه است. یکی از سوالاتی که در مورد تامین دلیل وجود دارد این است که تامین دلیل در چه مواردی مورد استفاده قرار می گیرد؟ در این مقاله در مورد تامین دلیل، شرایط درخواست تامین دلیل و مرجع صالح رسیدگی به تامین دلیل توضیح داده شده است.

تامین دلیل در قانون

قبل از اینکه در مورد شرایط صدور تامین دلیل و مرجع صالح رسیدگی به آن پرداخته شود، بهتر است بدانیم تامین دلیل چیست؟ تامین دلیل اصطلاحی حقوقی به معنی حفظ دلایل و مستندات پرونده در دادگاه است. در واقع تامین دلیل یعنی حفظ هر مدرک و دلیلی که برای دفاع در پرونده، مورد استناد دادگاه قرار می گیرد. بنابراین یکی از راههای حفظ حقوق شخص خسارت دیده استفاده از تامین دلیل است و برای عدم انکار خوانده یا مخفی کردن مدارک و مستندات صورت برداری تنظیم می شود.

نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که صورت برداری از مدارک و مستندات تامین دلیل، به معنی اعتبار مدارک و دلایل نیست، بلکه فقط وسیله‌ای برای حفظ دلایل و مدارک است. بنابراین مرجع صالح رسیدگی به تامین دلیل باید در خصوص اعتبار مدارک و دلایل استنادی تصمیم بگیرد.

دادخواست تامین دلیل

 بر طبق قانون ماده 150 قانون آیین دادرسی مدنی دادخواست تامین دلیل می‌تواند قبل از طرح دعوا یا در مرحله رسیدگی دعوا در مرجع صالح مطرح شود. سوالی که در مورد تامین دلیل وجود دارد این است که آیا تامین دلیل باید به وسیله دادخواست مطرح شود یا به صورت شفاهی نیز قابل طرح است؟

بر طبق آنچه در ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی بیان شد، برای تامین دلیل نیاز به دادخواست کتبی نیست و به صورت شفاهی نیز قابل طرح در مرجع صالح قضایی است. درخواست شفاهی تامین دلیل زمانی در دادگاه مطرح می‌شود که در جریان رسیدگی، شخص تقاضای تامین دلیل می‌کند. در این حالت مرجع قضایی بدون ارائه دادخواست، صدور تامین دلیل از طرف شخص ذینفع را می‌پذیرد. همچنین اگر در دادخواست تامین دلیل، شرایط تعیین شده در قانون رعایت نشود، از طرف مرجع صالح قرار رد دادخواست تامین دلیل صادر می‌شود. شرایطی که در دادخواست تامین دلیل باید رعایت شود به شرح ذیل است:

• تقاضای تامین دلیل در برگه‌های چاپی دادخواست از شورای حل اختلاف
• نسخه‌های دادخواست باید به تعداد خواندگان دعوا به اضافه یک نسخه تهیه شود
• مشخصات کامل و آدرس دقیق خوانده و خواهان باید نوشته شود. زیرا بر طبق ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی، برای طرح دادخواست تامین دلیل مشخصات خوانده باید قید شود، مگر در مواردی که مشخص کردن خوانده امکان نداشته باشد که در این مورد خواهان دعوا باید عدم معرفی خوانده را برای دادگاه اثبات کند.
• در بخش خواسته برگه دادخواست باید تامین دلیل قید شود.
• در قسمت متن دادخواست، باید دلیل ارائه دادخواست تامین دلیل بیان شود و از مرجع قضایی درخواست تامین دلیل را مطالبه کند.

هزینه دادخواست تامین دلیل

تامین دلیل از نوع دعاوی غیر مالی است و هزینه آن معادل دعوای غیر مالی تعیین می‌شود. همچنین یکی از هزینه‌های تامین دلیل، هزینه کارشناس رسمی دادگستری برای ملاحظه و صورت برداری از دلایل و مدارک استنادی برای تامین دلیل است. شخص درخواست کننده تامین دلیل باید هزینه کارشناس دادگستری را به حساب صندوق کارشناسان دادگستری واریز و اصل فیش واریزی را به شورای حل اختلاف ارائه و سپس کارشناس مربوطه تعیین می شود.

کارشناس باید نظر خود را در مهلت 10 الی 15 روز به شورای حل اختلاف ارائه کند. تامین دلیل مصادیق زیادی دارد که مهمترین مصادیق آن شامل تامین دلیل خسارت خودرو، تامین دلیل ملک و تامین دلیل تصادف است. مثال در مورد تامین دلیل خسارت خودرو این است که خودرو خسارت دیده است و مالک خودرو نمی‌تواند تا زمان دادرسی برای دریافت خسارت، خودرو را تعمیر نکند. بنابراین با درخواست تامین دلیل میزان خسارت به ماشین مشخص و سپس خودرو تعمیر می‌شود. شخص خسارت دیده بعدا می‌تواند با استناد به تامین دلیل، از مرجع صالح قضایی مطالبه خسارت را مطرح کند.

اعتراض به قرار تامین دلیل

یکی از نکات مهم در مورد تامین دلیل این است که در خصوص قرار تامین دلیل می‌توان اعتراض نمود. شخص باید اسناد لازم الاجرا را برای اعتراض به قرار تامین دلیل ارائه کند تا مرجع قضایی برای تامین دلیل اجرائیه صادر کند. اسنادی که می‌توان برای اعتراض به قرار تامین دلیل به آن استناد کرد به شرح ذیل است:

• سند رسمی مانند چک یا سفته و سند عادی
• سند وثیقه ای
• سند ذمه          

مراحل رسیدگی به درخواست تامین دلیل

برطبق قانون، صدور قرار تامین دلیل نیاز به رسیدگی خاصی در شورای حل اختلاف ندارد. اما با توجه به ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی، احضار طرف مقابل تامین دلیل، جز در موارد فوری ضرورت ندارد. در رویه عملی مرجع قضایی بدون احضار طرف مقابل تامین دلیل را انجام می‌دهد.

 براساس آنچه در قانون آیین دادرسی مدنی بیان شد، مسئول صدور تامین دلیل مدیر دفتر دادگاه یا دادرس علی البدل است، اما در صورتی که مبنای صدور قرار تامین دلیل حکم دادگاه است، قاضی صادر کننده رای دادگاه مسئول صدور قرار تامین دلیل تعیین شده است. همچنین بر طبق ماده 23 قانون شورای حل اختلاف، عضو شورا باید تامین دلیل را اجرا و در صورت مجلس قرار تامین دلیل باید نظر کارشناس فنی وجود داشته باشد.

تامین دلیل چه مدت اعتبار دارد

درخواست تامین دلیل برای حفظ و نگهداری مدارک، دلایل و مستندات دعوا قبل از طرح دعوا یا در مراحل رسیدگی به دعوا از طرف شخص ذینفع در شورای حل اختلاف مطرح می‌شود. بنابراین بعد از اخذ تامین دلیل، خواهان می‌تواند در زمان طرح دعوا از  قرار تامین دلیل استفاده کند. در نتیجه برای اعتبار تامین دلیل، زمان مشخص نشده است. در واقع خواهان تامین دلیل را برای طرح دعوا در آینده درخواست کرده است و از نظر قانون نیاز نیست بلافاصله بعد از صدور قرار تامین دلیل دعوای خود را مطرح کند.

تامین دلیل و تامین خواسته

تامین دلیل و تامین خواسته تفاوت‌هایی دارند که به شرح ذیل است:

• تامین خواسته را می‌توان قبل از طرح دادخواست، همزمان با دادخواست یا در مراحل رسیدگی درخواست کرد.
• درخواست تامین خواسته برای جلوگیری از تضییع اموال خوانده به نفع خواهان مطرح می‌شود.
• درخواست تامین دلیل برای حفظ دلایل و مدارک استنادی در دعوا مطرح می‌شود.
• در تامین خواسته، خواسته باید سند رسمی باشد.
• درخواست تامین خواسته در شرایط حال و قطعی مطرح می‌شود.
• در تامین خواسته باید برای دادگاه ثابت شود که خواسته دعوا در حال از بین رفتن و خراب شدن است.
• برای درخواست تامین خواسته باید میزان خواسته مشخص شود. در صورتی که میزان خواسته مشخص نشود، قرار تامین خواسته صادر نمی‌شود.
• در تامین خواسته، موضوع خواسته باید معین باشد.
• در موارد تشخیص دادگاه، خواهان برای صدور اجرائیه قرار تامین خواسته باید مبلغی به عنوان خسارت احتمالی به صندوق دادگستری واریز کند.

مرجع صالح درخواست تامین دلیل

یکی از سوالات مهمی که در مورد درخواست تامین دلیل وجود دارد این است که چه مرجعی برای طرح دادخواست تامین دلیل صالح است؟ بر طبق ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه حقوقی، مرجع قضایی صالح رسیدگی به درخواست تامین دلیل است. اما در قانون شورای حل اختلاف مصوب سال 1387 ماده 9 بند ب، شورای حل اختلاف، مرجع صالح درخواست و صدور تامین دلیل است.

طبق قانون، تامین دلیل باید در شورای حل اختلاف حوزه‌ای که دلایل و مدارک در آن حوزه قرار دارند، درخواست و صادر شود. در خصوص تامین دلیل اموال غیر منقول باید در شورای حل اختلاف محل واقع شدن ملک درخواست شود. در غیر موارد ذکر شده، مرجع صالح صدور تامین دلیل،محل اقامت خوانده دعوا است. مدیر دفتر دادگاه مسئول تامین دلیل است. اما در بسیاری موارد دادرس دادگاه قرار تامین دلیل را صادر می کند. دادرس دادگاه موضوع تامین دلیل را به کارشناس رسمی دادگستری در رشته مورد نظر ارجاع تا نظر کارشناسی را به دادگاه ارائه کند. کارشناس دادگستری موظف است که مواردی که متقاضی تامین دلیل درخواست کرد را صورت برداری کند.

وکیل متخصص تامین دلیل

با توجه به مطالبی که در مورد تامین دلیل و حفظ و نگهداری دلایل و مدارک مطرح شده است، از آنجایی که صدور قرار تامین دلیل نیاز به تسلط بر قوانین و مقررات قانونی است و در صورت رعایت تشریفات قانونی در طرح دادخواست تامین دلیل، قرار رد دادخواست از مرجع صالح صادر می‌شود، بهتر است قبل از هر اقدام برای طرح دادخواست تامین دلیل با وکیل متخصص تامین دلیل مشورت کنید. سوالات و مشکلات حقوقی خود در مورد تامین دلیل خسارت خودرو، تامین دلیل ملک، تامین دلیل ساختمان، تامین دلیل تصادف را با وکلای متخصص گروه حقوقی عدل آرا مطرح کرده تا در کوتاهترین زمان ممکن تامین دلیل را از مرجع قضایی دریافت و در تمام مراحل رسیدگی همراه شما باشند.