حق سرقفلی و حق کسب و پیشه

حق سرقفلی و حق کسب و پیشه دو مفهوم حقوقی در حقوق ایران هستند که به مالکیت و حقوق مستأجران در اماکن تجاری و کسب‌وکار مربوط می‌شوند. این دو اصطلاح با اینکه به‌ظاهر شباهت‌هایی دارند، اما از جنبه‌های قانونی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند. در این مقاله، به تعریف هر کدام، مبنای حقوقی، تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها و بررسی قوانین مرتبط می‌پردازیم.

۱. تعریف حق سرقفلی و حق کسب و پیشه

۱.۱ حق سرقفلی

حق سرقفلی در اصل به مبلغی اشاره دارد که مستأجر به مالک برای اجاره محل کسب‌وکار پرداخت می‌کند و یا در ابتدای اجاره، مستأجر آن را به مالک پرداخت می‌کند تا بتواند به شکل اختصاصی از مکان تجاری استفاده کند. این مبلغ به‌عنوان امتیاز و نوعی مالکیت بهره‌برداری از محل به حساب می‌آید.

به‌طور کلی، حق سرقفلی زمانی ایجاد می‌شود که مالک اصلی، مبلغی را در ازای حق بهره‌برداری محل به مستأجر بپردازد و یا در صورت تخلیه محل، مبلغی به مستأجر پرداخت شود. این حق به نوعی قابل انتقال است و در برخی موارد، مستأجر می‌تواند آن را به مستأجر جدید منتقل کند.

۱.۲ حق کسب و پیشه

حق کسب و پیشه یا «حق کسب و کار»، به حقی اشاره دارد که برای مستأجر در نتیجه تلاش و شهرت در محل کسب‌وکار ایجاد می‌شود. این حق به مرور زمان و به علت فعالیت اقتصادی و جذب مشتریان در محل ایجاد می‌شود.

حق کسب و پیشه معمولاً به طور طبیعی با گذر زمان و به دلیل رونق کسب‌وکار و شهرت کسب‌شده ایجاد می‌شود و معمولاً بدون پرداخت اولیه از طرف مستأجر به وجود می‌آید.

۲. مبنای حقوقی و قوانین مرتبط با حق سرقفلی و حق کسب و پیشه

۲.۱ قانون روابط موجر و مستأجر (مصوب ۱۳۷۶)

قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۷۶ از مهم‌ترین قوانینی است که به موضوع حق سرقفلی پرداخته است. در این قانون، به‌طور مستقیم به حق سرقفلی اشاره شده و شرایط پرداخت و تخلیه مکان تجاری به‌وضوح ذکر شده است.

به‌طور مثال، در این قانون آمده است که اگر در زمان تخلیه، مستأجر دارای حق سرقفلی باشد، می‌تواند مبلغی به عنوان سرقفلی از مالک دریافت کند. همچنین انتقال سرقفلی به مستأجر بعدی با اجازه مالک امکان‌پذیر است.

۲.۲ قانون مدنی و قانون روابط موجر و مستأجر مصوب ۱۳۵۶

در قانون مدنی و قانون روابط موجر و مستأجر ۱۳۵۶ به موضوع حق کسب و پیشه اشاره شده است. طبق این قوانین، مستأجران که در محل‌های تجاری فعالیت دارند و به مرور زمان مشتری جذب کرده‌اند، دارای حقی به نام «حق کسب و پیشه» می‌شوند.

مطابق این قانون، مستأجر حق کسب‌وپیشه را می‌تواند به مستأجر بعدی منتقل کند و حتی اگر مالک بخواهد مکان را تخلیه کند، باید حق کسب‌وپیشه مستأجر را بپردازد. این قانون به حمایت از مستأجرانی که در رونق کسب‌وکار زحمت کشیده‌اند می‌پردازد.

۳. تفاوت‌ها و شباهت‌های حق سرقفلی و حق کسب و پیشه

۳.۱ تفاوت‌های اصلی

1. مبنای ایجاد حق: حق سرقفلی معمولاً با پرداخت مبلغی توسط مستأجر به مالک در ابتدای قرارداد ایجاد می‌شود، اما حق کسب و پیشه به‌صورت تدریجی و به‌واسطه جذب مشتری و رونق کسب‌وکار به وجود می‌آید.

2. قابلیت انتقال: حق سرقفلی معمولاً با اجازه مالک به مستأجر بعدی قابل انتقال است، اما حق کسب و پیشه از طریق حق قانونی قابل انتقال است و نیاز به اجازه مالک ندارد.

3. قوانین ناظر: حق سرقفلی بیشتر در قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۷۶ تعریف شده است، در حالی که حق کسب و پیشه در قانون مدنی و قانون روابط موجر و مستأجر سال ۱۳۵۶ به رسمیت شناخته شده است.

4. میزان ارزش‌گذاری: حق سرقفلی معمولاً بر اساس توافق میان مستأجر و مالک تعیین می‌شود، در حالی که ارزش‌گذاری حق کسب و پیشه بر مبنای میزان شهرت و رونق کسب‌وکار مستأجر صورت می‌گیرد.

۳.۲ شباهت‌ها

1. حمایت از حقوق مستأجر: هر دو نوع حق به نوعی برای حمایت از مستأجران ایجاد شده‌اند تا بتوانند در صورت تخلیه ملک، از حق خود برخوردار شوند.

2. حق دریافت مبلغ در زمان تخلیه: هر دو نوع حق به مستأجر اجازه می‌دهند تا در صورت تخلیه ملک، مبلغی به عنوان حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه دریافت کنند.

۴. نتیجه‌گیری

در نهایت، حق سرقفلی و حق کسب و پیشه هر دو از حقوق مستأجران هستند که برای حفظ حقوق و تأمین عدالت در روابط مالک و مستأجر تعریف شده‌اند. حق سرقفلی معمولاً در ابتدا با توافق طرفین و پرداخت مبلغ تعیین می‌شود، در حالی که حق کسب و پیشه بر اساس تلاش مستأجر و رونق کسب‌وکار او شکل می‌گیرد.

قوانین حاکم بر این دو حق، همچنان یکی از موضوعات مهم در حقوق ایران محسوب می‌شوند و نیازمند دقت و توجه وکیل و طرفین قرارداد هستند تا بتوانند در صورت بروز اختلاف، از این حقوق به‌درستی دفاع کنند.