تامین خواسته و دستور موقت در چه مواردی صادر می شود؟

تامین خواسته و دستور موقت از امور اتفاقی پیش بینی شده در قانون آیین دادرسی مدنی است که قانونگذار برای جلوگیری از تضییع حقوق خواهان تعیین کرده است. تامین خواسته نوعی تدبیر احتیاطی تعیین شده در قانون است که خواهان برای جلوگیری از نقل و انتقال عین خواسته، اموال خوانده را تا اتمام رسیدگی در دادگاه توقیف می کند تا طلب خود را وصول کند.

دستور موقت، دادرسی فوری است که جدا از دعوای اصلی در دادگاه مطرح می‌شود. در واقع دستور موقت، دستور فوری دادگاه برای توقیف مال، انجام عمل یا مانع شدن از عملی صادر می‌شود. با توجه به تعاریفی که از دستور موقت و تامین خواسته بیان شد، در  این مقاله در مورد تفاوت‌ها و شباهت‌های دستور موقت و تامین خواسته پرداخته شده است.

تامین خواسته چیست؟

تامین خواسته از امور اتفاقی تعیین شده در قانون آیین دادرسی مدنی است که خواهان برای اینکه از انتقال و مخفی نمودن عین خواسته از اموال خوانده جلوگیری کند، از مرجع صالح صدور قرار تامین خواسته را درخواست می کند. قرار تامین خواسته به این معنی است که خواهان از ابتدای طرح دعوا یا قبل از طرح دعوا، با توقیف عین خواسته از تضییع خواسته جلوگیری می کند.

بر طبق ماده 121 قانون آیین دادرسی مدنی یکی از امور اتفاقی در قانون، تامین خواسته است که شامل توقیف هر نوع مال منقول و غیر منقول برای جلوگیری از تضییع حق خواهان است. در مواردی که خواهان بیم دارد که خواسته دعوا به دلیل اطاله دادرسی تا زمان صدور حکم قطعی، مخفی یا  به شخص دیگر انتقال یابد، در تمام مراحل رسیدگی یا قبل از طرح دعوای اصلی از دادگاه تقاضای تامین خواسته را مطرح می کند.

شرایط قانونی صدور قرار تامین خواسته

برای صدور قرار تامین خواسته در ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی شرایطی تعیین شده است که در موارد ذیل خواهان می‌تواند دادخواست تامین خواسته را در دادگاه مطرح کند و دادگاه مکلف به قبول تامین خواسته است:

• در صورتیکه در دعوای اصلی، سند رسمی از طرف خواهان مورد استناد قرار گیرد. سند رسمی مانند چک، سفته و تمام اسناد رسمی
• در صورتی که خواهان بیم دارد که خواسته مورد دعوا تضییع شود یا مورد تفریط قرار گیرد.
• در صورتی که بر طبق قانون، اوراق تجاری واخواست شده باشد. مانند چک
• در مواردی که خواهان در جریان صدور تامین خواسته باعث ایجاد خسارت به خوانده دعوا شود، باید مبلغ خسارت را به صندوق دادگستری واریز کند. دادگاه مبلغ خسارت احتمالی را بر طبق میزان خواسته دعوا تعیین می کند. برای صدور قرار تامین خواسته باید مبلغ خسارت ایداع شود.

دستور موقت

دستور موقت نوعی دادرسی فوری است و در مواردی از طرف مرجع صالح قضایی صادر می‌شود که احتمال مخفی نمودن و انتقال مال به شخص ثالث از طرف خوانده وجود دارد. در این مورد دادگاه با صدور قرار دستور موقت، مال را توقیف و از انتقال و مخفی نمودن آن جلوگیری می کند. در موارد خاص برای دادرسی فوری در قانون از صدور دستور موقت استفاده می‌شود.

مرجع صالح رسیدگی به دستور موقت

یکی از سوالات مهمی که در مورد صدور دستور موقت وجود دارد این است که چه مرجعی صالح رسیدگی به دستور موقت است. دادگاهی که دعوای اصلی در آن در حال رسیدگی است، مرجع صالح صدور دستور موقت است. اما در مواردی که حکم قطعی در حال اجرا باشد دادگاه اجرا کننده حکم، صالح به رسیدگی برای صدور دستور موقت است.

در غیر موارد بیان شده، مرجع صالح صدور دستور موقت، دادگاه رسیدگی کننده به اصل دعوا است. همچنین در خصوص مرجع صالح صادر کننده دستور موقت، استثنایی وجود دارد. در صورتیکه موضوع خواسته دستور موقت در مرجع قضایی غیر از دادگاه رسیدگی کننده به اصل دعوا قرار داشته باشد، خواهان بین دادگاه صلاحیت دار و دادگاه مقر موضوع خواسته دستور موقت، حق انتخاب دارد.

تشریفات رسیدگی به صدور دستور موقت

برای رسیدگی به دعاوی حقوقی باید خواهان دادخواست خود را به دادگاه صالح ارائه کند. اما در بعضی موارد تعیین شده در قانون، مانند دادرسی فوری صدور دستور موقت، نیاز به تنظیم دادخواست رسمی نیست. دستور موقت می تواند به صورت شفاهی و در صورت مجلس دادگاه قید شود. در صورتی که درخواست صدور دستور موقت در دادگاه رسیدگی کننده به اصل دعوا مطرح شود، هزینه دادرسی ندارد. اما در غیر مورد ذکر شده خواهان باید هزینه دادرسی را بر طبق هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی پرداخت کند.

 انواع دستور موقت

دستور موقت یا دادرسی فوری در سه مورد قابل درخواست از مرجع صالح قضایی است. موارد صدور دستور موقت به شرح ذیل است:

• صدور دستور موقت برای توقیف مال: در این حالت برای جلوگیری از مخفی نمودن مال یا نقل و انتقال به شخص ثالث، دادگاه دستور موقت را برای توقیف مال مورد ادعای خواهان صادر می‌کند. مثال در صورتیکه شخص در خصوص حق ثبت یا حق اختراع محصول، دعوایی در دادگاه مطرح نماید، خواهان می‌تواند در زمان رسیدگی به دعوای اصلی تقاضای صدور دستور موقت در مورد توقیف محصول تقلیدی، ساخت یا فروش موضوع خواسته را مطرح نماید.
• دستور موقت در خصوص انجام عملی صادر شود. مثال ساکنین ملک مشاع برای تعمیرات در ملک مشاع درخواست دستور موقت کنند.
• دستور موقت ممکن است برای جلوگیری از انجام کاری صادر شود. مثال درخواست استیفای دین برای جلوگیری از فرار دین از اموال انتقال گیرنده مطرح شود.

نحوه رفع اثر دستور موقت

از آنجایی که صدور دستور موقت برای مکلف نمودن خوانده برای توقیف مال، انجام کار یا خودداری از انجام عملی از دادگاه صالح درخواست می‌شود، در بعضی مواردی برطبق دلایل و جهات قانونی، دلیل صدور دستور موقت از رفع می‌شود، در این حالت باید سریع نسبت به رفع اثر از دستور موقت اقدام کرد. همچنین دستور موقت باید توسط رئیس حوزه قضایی تایید شود.

تفاوت تامین خواسته و دستور موقت

تامین خواسته و دستور موقت تفاوت ها و شباهت‌هایی با هم دارند. تفاوت این دو به شرح ذیل است:

• دستور موقت نیاز به دادرسی فوری دارد. اما تامین خواسته نیاز به فوریت ندارد.
• رئیس حوزه قضایی باید صدور دستور موقت را تایید کند. اما در تامین خواسته نیاز به تایید رئیس حوزه قضایی نیست.
• برطبق ماده 119 قانون آیین دادرسی مدنی، از قرار تامین خواسته نمی توان تجدید نظر کرد. اما بر طبق ماده 325 قانون  آیین دادرسی مدنی، از دستور موقت ضمن اصل دعوا می‌توان درخواست تجدیدنظر نمود، اما از رد یا قبول دستور موقت نمی‌توان تقاضای فرجام خواهی کرد.
• بر طبق ماده 318 قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که دستور موقت قبل از طرح دعوای اصلی مطرح شود، شخص از تاریخ صدور دستور موقت، بیست روز مهلت دارد، دادخواست خود نسبت به اصل دعوای موضوع دستور موقت را در دادگاه صالح مطرح کند. اما بر طبق ماده 112 قانون آیین دادرسی مدنی در صدور تامین خواسته شخص ده روز از تاریخ صدور تامین خواسته مهلت دارد، دعوای اصلی را مطرح کند، در غیراینصورت قرار تامین خواسته لغو می‌شود.
• برطبق ماده 324 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتیکه در صدور دستور موقت، خواهان بر اساس حکم قطعی دادگاه بی حق شود، خوانده یک ماه فرصت دارد از زمان تاریخ ابلاغ رای قطعی خسارت خود را از دادگاه تقاضا کند. اما با توجه به ماده 120 قانون آیین دادرسی مدنی، خوانده بیست روز مهلت دارد برای دریافت خسارت اقدام کند. در غیراینصورت بعد از پایان مهلت تعیین شده مبلغی که بابت خسارت احتمالی در صندوق دادگستری واریز شد با درخواست خواهان به وی مسترد خواهد شد.
• بر طبق ماده 121 قانون آیین دادرسی مدنی در تامین خواسته مال توقیف می‌شود، اما بر طبق ماده 316 قانون آیین دادرسی مدنی الزاما مال توقیف نمی‌شود، انجام عمل یا جلوگیری از انجام عملی نیز قابل درخواست است.
• برطبق ماده 110 قانون آیین دادرسی مدنی بدون پرداخت خسارت احتمالی قرار تامین خواسته صادر می شود. اما بر طبق ماده 314 قانون آیین دادرسی مدنی برای صدور دستور موقت باید مبلغ خسارت احتمالی به صندوق دادگستری واریز شود.
• برطبق ماده 115 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه باید بدون دعوت از خوانده به درخواست تامین خواسته رسیدگی کند و بعد از تایید و ابلاغ به خوانده سریع اجرا شود. اما بر طبق ماده 319 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه برای تشخیص و بررسی دستور موقت باید خوانده را به جلسه رسیدگی دعوت نماید و اجرای دستور موقت بعد از ابلاغ به خوانده امکان پذیر است.

شباهت های تامین خواسته و دستور موقت

• برای درخواست تامین خواسته و دستور موقت باید شرایط عمومی طرح دادخواست رعایت شود.
• تامین خواسته و دستور موقت قابل فرجام خواهی، واخواهی و اعاده دادرسی نیستند.
• تامین خواسته و دستور موقت قابل اعتراض توسط شخص ثالث هستند.
• برای صدور تامین خواسته و دستور موقت باید ذینفع درخواست دهد.

وکیل متخصص تامین خواسته و دستور موقت

با توجه به مطالبی که در مورد تامین خواسته و دستور موقت بیان شد، این دو دارای تفاوت‌ها و شباهت‌هایی هستند که در صورتیکه به قوانین و مقررات مربوط به تامین خواسته و دستور موقت تسلط و آگاهی نداشته باشید، باعث رد قرار تامین خواسته و دستور موقت خواهد شد. بنابراین بهتر است از مشاوره و وکالت وکیل متخصص تامین خواسته و دستور موقت بهرمند شوید. سوالات و مشکلات حقوقی خود را با وکلای متخصص گروه حقوقی عدل آرا مطرح کنید تا در کوتاهترین زمان ممکن تامین خواسته و دستور موقت را از دادگاه اخذ کنید.