داوری چیست؟ بررسی جامع و مواد قانونی مرتبط

داوری یکی از روش‌های حل‌وفصل اختلافات حقوقی و تجاری است که به جای مراجعه به دادگاه، به فرد یا افرادی تحت عنوان داور سپرده می‌شود. این روش با هدف تسریع در رسیدگی، کاهش هزینه‌ها، و دستیابی به یک حکم منصفانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نظام حقوقی ایران، داوری جایگاه ویژه‌ای دارد و مقررات مربوط به آن در قانون آیین دادرسی مدنی و سایر قوانین مرتبط تشریح شده است.

تعریف داوری

داوری فرآیندی است که طی آن، طرفین اختلاف به‌جای مراجعه به مراجع قضایی، با توافق خود، رسیدگی به دعوا را به شخص یا اشخاصی تحت عنوان داور می‌سپارند. تصمیم داور، که “رأی داوری” نامیده می‌شود، برای طرفین الزام‌آور است.

ماده ۴۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی:

> “کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می‌توانند با توافق یکدیگر، اختلاف خود را به داوری ارجاع دهند.”

شرایط و اصول داوری

اهلیت طرفین:

طرفین باید اهلیت قانونی برای ارجاع اختلاف به داوری داشته باشند. این امر شامل داشتن عقل، بلوغ، و عدم حجر است.

توافق طرفین:

داوری بر اساس توافق طرفین انجام می‌شود و این توافق می‌تواند در قالب قرارداد داوری مستقل یا شرط داوری در قرارداد اصلی باشد.

عدم مغایرت با قوانین آمره:

موضوع داوری نباید برخلاف قوانین آمره یا نظم عمومی باشد. برای مثال، دعاوی مربوط به اصل نکاح و طلاق قابل ارجاع به داوری نیستند.

اقسام داوری

۱. داوری اختیاری:

طرفین به میل خود و بر اساس توافق، اختلاف را به داور ارجاع می‌دهند.

۲. داوری اجباری:

در برخی موارد قانونی، مانند اختلافات کارگر و کارفرما، داوری به صورت الزامی پیش‌بینی شده است.

ماده ۴۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی:

> “طرفین می‌توانند ضمن یک قرارداد خاص یا به موجب قرارداد جداگانه توافق کنند که در صورت بروز اختلاف، داوری انجام شود.”

انتخاب داور

داور می‌تواند یک فرد یا یک هیئت داوری باشد.

انتخاب داور توسط طرفین انجام می‌شود. اگر طرفین به توافق نرسند، دادگاه صلاحیت‌دار داور را تعیین می‌کند.

ماده ۴۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی:

> “چنانچه طرفین در تعیین داور به توافق نرسند، دادگاه صالح می‌تواند داور را تعیین کند.”

آیین رسیدگی در داوری

داور ملزم به رعایت اصول اساسی دادرسی از جمله عدالت و بی‌طرفی است.

طرفین باید فرصت برابر برای بیان ادعاها و دفاعیات خود داشته باشند.

داور می‌تواند برای جمع‌آوری اطلاعات از طرفین درخواست مدارک کند.

ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی علیرغم اینکه داوری را مشمول مقررات آیین دادرسی مدنی نمی داند،اما داوران را ملزم به رعایت مقررات مربوط به داوری دانسته است

رأی داوری و الزام‌آوری آن

رأی داوری برای طرفین الزام‌آور است مگر اینکه دلایل قانونی برای ابطال آن وجود داشته باشد.

دلایل ابطال رأی داوری در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است:

برخی از این موارد عبارتند از:

۱. اگر موضوع داوری قابل ارجاع به داوری نباشد.

۲. اگر رأی داور مخالف قوانین آمره یا نظم عمومی باشد.

۳. اگر رأی خارج از حدود صلاحیت داور باشد.

مزایا و معایب داوری

مزایا:

سرعت در رسیدگی

هزینه کمتر نسبت به دادرسی قضایی

محرمانه بودن جلسات و اطلاعات طرفین

معایب:

محدودیت در اعتراض به رأی داوری

خطر عدم بی‌طرفی در صورت انتخاب نادرست داور

داوری در قراردادهای بین‌المللی

در دعاوی بین‌المللی، داوری به عنوان یک روش حل اختلاف پذیرفته‌شده جهانی است.

ایران نیز به کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸ در مورد شناسایی و اجرای آرای داوری خارجی ملحق شده است که باعث می‌شود آرای داوری بین‌المللی در ایران قابل شناسایی و اجرا باشد.

ماده ۱ قانون داوری تجاری بین‌المللی:

> “داوری بین‌المللی، داوری است که یکی از طرفین آن در زمان انعقاد قرارداد داوری، تبعه ایران نباشد.”

نتیجه‌گیری

داوری به عنوان یک روش جایگزین برای حل اختلافات، مزایای متعددی از جمله کاهش زمان و هزینه دارد. با این حال، موفقیت در داوری مستلزم رعایت اصول قانونی و انتخاب داور بی‌طرف و متخصص است. آگاهی از مقررات قانونی مرتبط با داوری، از جمله مواد قانونی آیین دادرسی مدنی، می‌تواند نقش مؤثری در تضمین حقوق طرفین و جلوگیری از بروز مشکلات در فرآیند داوری داشته باشد.