حقوق بیمه چیست؟
حقوق بیمه یکی از شاخه‌های مهم حقوق شامل قوانین و مقررات بیمه‌ای برای حمایت از افراد در حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی است. امنیت یکی از نیازهای اساسی افراد در جامعه است که برای تأمین این امنیت در حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی باید حقوقی از طرف قانون‌گذار وضع شود و این لزوم وجود بیمه را مشخص می‌کند. حقوق بیمه شامل قوانین و مقررات در مورد بیمه اموال، بیمه اشخاص و بیمه مسئولیت است. در این مقاله در مورد قوانین و مقررات حاکم بر حقوق بیمه پرداخته شده است.
قانون بیمه
قانون بیمه در کشور در سال 1316 با توجه به قانون بیمه فرانسه تصویب شد. قانون بیمه در سال 1340 تصویب و بعد از آن دولت لوایحی به صورت بخشنامه برای حمایت از قانون بیمه تصویب کرد. همچنین قانون بیمه مسئولیت بیمه شخص ثالث در سال 1347 تصویب شد. بیمه مرکزی در سال 1350 با هدف هدایت و راهنمایی سایر موسسه های بیمه ای تشکیل شد.
ماهیت حقوقی بیمه
مهم‌ترین نهاد در حقوق بیمه، شرکت‌های بیمه به‌عنوان شرکت‌های تجاری هستند که با انجام عملیات بیمه منفعت و سود کسب می‌کنند. اولین قانون در مورد حقوق بیمه در سال 1316 تصویب شد. براساس ماده یک قانون بیمه، بیمه عقدی است که شرکت بیمه به عنوان بیمه گر در قبال دریافت حق بیمه به بیمه گذار متعهد می شود که در صورت حادثه، خسارت وارده به بیمه گذار را جبران کند. در ایران بیمه گر در قالب شرکت های بیمه و شخص حقوقی فعالیت می کنند. اما بیمه گذار شخص حقیقی یا حقوقی است که با ایجاب از طرف بیمه گذار و قبول بیمه گر، عقد بیمه منعقد می شود.
اصول کلی در حقوق بیمه
عقد بیمه: بر اساس ماده یک قانون بیمه، بیمه عقدی است که بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار منعقد می شود.
تعهدات بیمه‌گذار: شامل پیشنهاد نیاز به بیمه برای جبران خسارت در وقوع حادثه با پرداخت حق بیمه به بیمه‌گر
تعهدات بیمه‌گر: تعهداتی است که بیمه‌گر در قبال پرداخت حق بیمه توسط بیمه‌گذار در صورت وقوع حادثه در مدت تعیین شده، ملزم به پرداخت خسارت است.
ویژگی عقد بیمه
خصوصیات عقد بیمه به شرح ذیل است:
- بیمه عقد لازم است.
- عقد بیمه تشریفاتی است.
- بیمه عقدی عهدی است و طرفین باید تعهدات در عقد بیمه را عمل کنند.
- بیمه عقد معوض است.
- بیمه عقدی بر مبنای حسن‌نیت است. درصورتی‌که حسن‌نیت در عقد بیمه رعایت نشود، باعث فسخ یا تعدیل بیمه است.
- بیمه عقد مستمر است و بعد از ایجاب و قبول از طرف بیمه‌گر و بیمه‌گذار تمام نمی‌شود و در طول مدت تعیین شده در عقد بیمه استمرار دارد.
- بیمه عقدی الحاقی است.
- بیمه عقد منجز است و با ایجاب و قبول طرفین ایجاد می‌شود. بعضی از حقوق‌دانان عقد بیمه را معلق به پرداخت حق بیمه از طرف بیمه‌گذار، وقوع حادثه و پرداخت خسارت توسط بیمه‌گر قبول دارند.
تشریفاتی بودن عقد بیمه
در عقد بیمه باید تشریفاتی رعایت شود؛ بنابراین باید به ایجاب و قبول طرفین و به‌صورت کتبی نوشته شود. بر اساس ماده 67 قانون بیمه در صورتیکه بیمه نامه با کوتاهی بیمه گر صادر شود، اما بیمه گذار تعهدات خود را انجام دهد، بیمه گر باید در صورت وقوع حادثه، خسارات وارده را پرداخت کند.
الحاقی بودن عقد بیمه
بیمه عقدی الحاقی است و اصل این است که طرفین با توافق و اراده خود عقد را منعقد می‌کنند، ولی در بعضی موارد افراد به اجباری اموری را انجام می‌دهند. در عقد بیمه ضوابط و شرایط از طرف بیمه مرکزی تعیین و بیمه‌گذار هیچ‌گونه دخل و تصرف در مفاد عقد بیمه را ندارد و فقط موارد جزئی توسط بیمه‌گذار تعیین می‌شود؛ بنابراین بیمه عقدی اضطراری، الحاقی و تحمیلی است.
بیمه اموال در حقوق بیمه
بیمه اموال از مهم‌ترین انواع بیمه و اصلی‌ترین شاخه در بیمه خسارت است. انواع بیمه اموال به شرح ذیل است:
- بیمه آتش‌سوزی: شامل آتش‌سوزی به دلیل آتش، صاعقه و انفجار و خطرات تبعی به دلیل طوفان، سیل، زلزله و سقوط هواپیما
- بیمه باربری: شامل بیمه حمل‌ونقل دریایی، زمینی و هوایی
- بیمه کشتی: شامل بیمه بدنه و ماشین‌آلات در کشتی، بیمه مسئولیت و جبران خسارت به دلیل ربودن کشتی
- بیمه هواپیما: شامل بیمه بدنه، بیمه خطر کلی، فرانشیز بدنه، بیمه سرنشینان هواپیما، مسئولیت قانونی اشخاص ثالث، مسئولیت بار مسافر، بیمه تجهیزات هواپیما
- بیمه مهندسی: شامل بیمه خطر پیمانکاران، خطر نصب، بیمه ماشین‌آلات، بیمه تضمین کیفیت ساختمان، فاسدشدن کالا در سردخانه، بیمه جامع پروژه،
- بیمه نفت و انرژی: بیمه ساحلی، خشکی، دریایی و فراساحلی
- بیمه خودرو
بیمه اشخاص در حقوق بیمه
بیمه حوادث، از کارافتادگی، بیماری و نقص‌عضو اشخاص تحت پوشش بیمه اشخاص قرار می‌گیرد. بیمه اشخاص شامل بیمه درمانی، بیمه مسافرت، بیمه حوادث و بیمه عمر است. بیمه اشخاص به‌صورت انفرادی و گروهی منعقد می‌شود.
بیمه مسئولیت در حقوق بیمه
در فعالیت کاری و شغلی، اشخاص مسئول حوادث و خسارات جانی و مالی وارده به اشخاص ثالث هستند. بیمه مسئولیت، نوعی پوشش بیمه‌ای است که بیمه‌گذار در وقوع حادثه و خسارت نقش داشته و برای جبران خسارت مالی و جانی باید توسط بیمه‌گر به شخص حادثه‌دیده پرداخت می‌شود. انواع بیمه مسئولیت به شرح ذیل است:
- بیمه مسئولیت آتش‌سوزی
- بیمه مسئولیت کارفرما
- بیمه مسئولیت پزشکان
- بیمه مسئولیت مهندسی
- بیمه مسئولیت تولیدکنندگان کالا
اصول حاکم بر حقوق بیمه
باتوجه‌به حقوق بیمه در قانون بیمه در مورد سه موضوع بیمه اموال، بیمه اشخاص و بیمه مسئولیت بحث شده است. اصول حاکم بر انواع بیمه‌های مذکور به شرح ذیل است:
- اصل غرامت بیمه‌ای
- اصل صداقت و حسن‌نیت در بیمه
- اصل نفع بیمه
- اصل جانشینی
اصل غرامت در حقوق بیمه
باتوجه‌به اصل غرامت، شرکت بیمه به‌عنوان بیمه‌گر در صورت وقوع حادثه باید خسارت وارده به بیمه‌گذار را جبران کند تا مورد بیمه به حالت قبل از حادثه برگردد. اصل غرامت در بیمه اموال، اشیا و مسئولیت اجرا می‌شود. زیرا ارزش شخص قابل قیمت‌گذاری و تقویم نیست و اصل غرامت در مورد بیمه انسان در بحث بیمه درمان اجرا می‌شود. تعهدات بیمه‌گر نباید بیشتر یا کمتر از خسارت واقعی در وقوع حادثه تعیین شود. اصل غرامت تقلب عمدی و غیرواقعی در بیمه را کاهش می‌دهد.
اصل حسن‌نیت در حقوق بیمه
اصل صداقت و حسن‌نیت باید توسط بیمه‌گر و بیمه‌گذار رعایت شود؛ بنابراین بیمه‌گذار باید کلیه اطلاعات در مورد ارزیابی حادثه را به بیمه‌گر اطلاع دهد و درصورتی‌که اثبات شود طرفین عقد بیمه، اصل صداقت و حسن‌نیت را رعایت نکردند، حق فسخ بیمه را دارند.
اصل نفع بیمه در حقوق بیمه
درصورتی‌که خسارتی به موضوع عقد بیمه وارد شود، بیمه‌گر موظف به جبران خسارت وارده به بیمه‌گذار است؛ بنابراین بر اساس اصل نفع بیمه‌ای باید به ذی‌نفع مال مورد حادثه پرداخت شود. اصل نفع بیمه‌ای در انواع بیمه اموال، بیمه اشخاص و بیمه مسئولیت اجرا می‌شود.
اصل جانشینی در حقوق بیمه
بر اساس ماده 30 قانون بیمه، بیمه گر در جبران خسارت وارده در صورت وقوع حادثه، جانشین بیمه گذار است و بیمه گذار حق مراجعه به عامل حادثه موضوع بیمه را ندارد و بیمه گر در تمام موارد پیگیری و طرح دعاوی بیمه اقدام می کند. اصل جانشینی در بیمه اموال، مسئولیت و در بیمه درمانی اشخاص اجرا می شود.
اصل قاعده نسبی در حقوق بیمه
اصل قاعده نسبی در بیمه شامل قاعده نسبی در مورد خسارت و قاعده تناسب بین مبلغ بیمه شده و خسارت است. در صورتی که مالی کمتر از قیمت واقعی آن قیمت‌گذاری شود، در صورت وقوع حادثه خسارت وارده باتوجه‌به تناسب مبلغ قیمت‌گذاری از طرف بیمه‌گر پرداخت می‌شود. در اصل قاعده نسبی خسارت قابل‌پرداخت بر اساس حق بیمه پرداختی، حق بیمه واقعی و خسارات برآورد شده از طرف بیمه‌گر پرداخت می‌شود.
مصادیق فسخ بیمه از طرف بیمه‌گر
مصادیق فسخ عقد بیمه از طرف بیمه‌گر به شرح ذیل است:
- فسخ به دلیل نپرداختن حق بیمه
- در صورت اظهار خلاف واقع بیمه‌گذار
- تشدید خطر و عدم پرداخت حق بیمه اضافی توسط بیمه‌گذار
- انتقال‌دادن مورد عقد بیمه
- در صورت ورشکستگی بیمه‌گذار
مصادیق فسخ بیمه از طرف بیمه‌گذار
قانون‌گذار در قانون بیمه برای حمایت از بیمه‌گذار موارد فسخ بیمه از طرف بیمه‌گذار را به شرح ذیل بیان کرده است:
- در صورتی که تشدید خطر در حوادث رفع شود و حق بیمه اضافی به بیمه‌گذار پرداخت نشود.
- درصورتی‌که مورد بیمه انتقال یابد.
- در صورت ورشکستگی بیمه‌گر
- در صورت توقیف خودرو و عدم استفاده از خودرو، بیمه‌گذار می‌تواند عقد بیمه را فسخ کند.
مصادیق انفساخ بیمه در حقوق بیمه
- درصورتی‌که قانون جدید تصویب و کلیه عملیات بیمه‌ای شرکت بیمه باتوجه‌به قانون منع شود.
- درصورتی‌که مورد بیمه به دلایلی به جز حوادثی که بیمه شده، از بین رود.
مصادیق بطلان بیمه در حقوق بیمه
- بر اساس ماده 8 قانون بیمه، بیمه مجدد برای یک موضوع باطل است. در صورتیکه بیمه مضاعف عمدی و با تقلب بیمه گذار انجام شود، بیمه مجدد باطل و حق بیمه دوم به بیمه گذار برگشت داده نمی شود.
- بر اساس ماده 11 قانون بیمه، در مواردی که بیمه گذار به تقلب قیمت مال بیمه شده را بیشتر از قیمت واقعی آن نشان دهد.
- بر اساس ماده 12 قانون بیمه، در صورتیکه بیمه گذار اظهارات خلاف واقع را عمدا بیان کند، بیمه باطل می شود. اما اگر اظهارات خلاف واقع عمدا بیان نشده است، حق بیمه به بیمه گذار پرداخت می شود.
- بر اساس ماده 18 قانون بیمه، در صورتی که قبل از عقد بیمه خطر ایجاد شود، عقد بیمه باطل است، مگر خلاف آن اثبات شود که به میزان 9 دهم حق بیمه به بیمه گذار مسترد و یک دهم حق بیمه برای امور اداری تعلق می گیرد.
- بر اساس ماده 23 قانون بیمه در صورتیکه بیمه عمر شخص بدون رضایت وی انجام شود، عقد بیمه باطل است و رضایت بیمه شده باید صریح و کتبی باشد.
مرور زمان در حقوق بیمه
بر اساس ماده 36 قانون بیمه، دعاوی و اختلافات بیمه گر و بیمه گذار باید در مدت دو سال از تاریخ وقوع حادثه مطرح شود و در مواردی که شامل مرور زمان شود، طرح دعوا مسموع نیست. همچنین با توجه به ماده 15 قانون بیمه، بیمه گذار باید بعد از وقوع حادثه و ایجاد خسارت، موضوع را در مدت پنج روز به بیمه گر اعلام کند؛ در غیراینصورت بیمه گر می تواند جبران خسارت را قبول نکند.
مرجع صالح رسیدگی به اختلاف و دعاوی در حقوق بیمه
باتوجه‌به راه وحدت رویه دیوان عالی کشور درصورتی‌که اختلاف بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار به وجودید، بر اساس مستندات ماده 23 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل انعقاد عقد بیمه مرجع صالح رسیدگی به اختلاف مذکور است. در خصوص دعوای وصول خسارت و الزام بیمه گر به پرداخت خسارت، مرجع صالح رسیدگی به دعوای مذکور، دادگاه حوزه قضایی هر کدام از شعب و نمایندگی شرکت بیمه است. همچنین براساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، مرجع صالح رسیدگی به اختلافات در خصوص پرداخت خسارت وارده به خودرو با بیمه شخص ثالث، کمیسیون تخصصی بیمه است و مرجع قضایی صلاحیت رسیدگی به این اختلاف را ندارد.
وکیل متخصص بیمه عدل آرا
باتوجه‌به قوانین و مقررات قانون بیمه، قبل از هر اقدام برای طرح دعاوی بیمه از مشاوره و وکالت وکیل متخصص بیمه استفاده کنید. به دلیل اهمیت دعاوی بیمه، دپارتمان حقوق بیمه در گروه حقوقی عدل آرا تشکیل شده است که به‌صورت تخصصی اختلافات و دعاوی بیمه‌ای را مورد بررسی قرار می‌دهد. سؤالات حقوقی خود در مورد اختلافات و دعاوی بیمه را با وکلای متخصص گروه حقوقی عدل آرا مطرح کنید تا با ارزیابی مدارک و مستندات پرونده در تمام مراحل رسیدگی در مراجع صالح همراه شما باشند.
دیدگاهتان را بنویسید