حقوق محیط‌زیست شامل چه مواردی است؟
حقوق محیط‌زیست در مورد قوانین و مقررات حاکم در روابط انسان و عوامل محیط‌زیست بحث می‌کند؛ بنابراین حقوق محیط‌زیست رفتار و افعال انسان را به‌عنوان عامل تخریب و آلودگی محیط‌زیست و منابع طبیعی تحت نظارت و کنترل قرار می‌دهد. در این مقاله در مورد قوانین و مقررات در حقوق محیط‌زیست پرداخته شده است.
جرم زیست‌محیطی
جرم زیست‌محیطی هر نوع انجام عمل یا ترک عمل که باعث ایجاد آسیب و صدمه به محیط‌زیست شده و سلامت انسان را به خطر اندازد، تعریف شده است. جرایم زیست‌محیطی شامل جرایم ارتکابی نسبت به گیاهان و حیوانات و جرائم ارتکابی نسبت به عناصر بی‌جان در طبیعت مانند خاک، آب‌وهوا، صدا و آلودگی شیمیایی است.
سازمان حفاظت محیط‌زیست
سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان دولتی باهدف حفظ و نگهداری محیط‌زیست، پیشگیری از آلودگی و تخریب در محیط‌زیست، امور مربوط به آبزیان آب‌های داخلی و جانوران وحشی تحت نظارت ریاست‌جمهوری تشکیل شده است. سازمان حفاظت محیط‌زیست دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل است و تحت نظارت شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست فعالیت می‌کند.
وظایف سازمان محیط‌زیست
وظایف اصلی سازمان حفاظت محیط‌زیست به شرح ذیل است:
- حفاظت و نگهداری از محیط‌زیست و تضمین بهره‌مندی صحیح از محیط‌زیست باهدف تحقق اصل 50 قانون اساسی
- ممانعت و جلوگیری از آلودگی و تخریب محیط‌زیست
- محافظت و نگهداری از تنوع زیستی و گسترش منابع طبیعی در کشور
شورای‌عالی نظارت محیط‌زیست
وظایف شورای‌عالی محیط‌زیست شامل موارد ذیل است:
- نظارت بر صید مقرر بر اساس قانون شکار و صید
- مشخص‌کردن مناطق مربوط به پارک ملی و پناهگاه حیات‌وحش در منطقه حفاظت شده بر اساس ماده 27 قانون شکار و صید
- در خصوص مناطقی که توسط سازمان مراتع و جنگل‌ها، طرح جنگلداری و مراتع داری در آن اجازه داده می‌شود، از وزیر کشور و منابع طبیعی موافقت‌های لازم را کسب می‌کند.
- در خصوص مناطق مورد طرح‌های اکتشافی و بهره‌برداری از معادن بر اساس قوانین و مقررات مربوط، موافقت‌های لازم را از وزیر اقتصاد کسب می‌کند.
- صدور انواع پروانه بهره‌برداری و اکتشاف مواد معدنی در مناطق مربوط به پارک ملی، آثار طبیعی ملی و مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات‌وحش
- مشخص‌کردن انواع پروانه‌های موضوع ماده 8 قانون حفاظت محیط زیست و مدت اعتبار آنها-موافقت در خصوص پرداخت پاداش بر اساس آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت محیط‌زیست
قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست
قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست از مهمترین قوانین و مقررات در مورد محیط‌زیست است که در سال 1353 توسط سازمان محیط‌زیست تصویب شد که معتبر و لازم‌الاجرا است. همچنین آیین‌نامه اجرایی آن در سال 1354 تصویب شد. از مهمترین آیین‌نامه‌های این قانون، آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا است که بر اساس آن برای پیشگیری از آلودگی هوا ضمانت اجرایی تعیین شده است.
جرم زیست‌محیطی جانداران
یکی از انواع جرم زیست‌محیطی، جرایم ارتکابی نسبت به جانداران مانند گیاهان و حیوانات است که بر اساس قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، ممانعت از ایجاد آلودگی و اقدامات مخرب که باعث برهم‌زدن تعادل محیط‌زیست می‌شود و همچنین حفاظت از امور مربوط به آبزیان و جانداران وحشی نیز باید توسط سازمان محیط‌زیست انجام شود. ماده 6 بند 2 قانون تخریب جنگل ها و مراتع، هر نوع فعالیت که باعث برهم زدن تعادل در محیط زیست می شود، عمل مجرمانه است.
آلودگی محیط‌زیست
بر اساس ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، آلودگی محیط زیست به معنی پخش و ریختن مواد خارجی و آلوده به داخل هوا، خاک و آب که باعث تغییر در کیفیت فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی آن شده و برای انسان، موجودات زنده و گیاهان مضر است.هر فعالیتی که باعث ایجاد آلودگی محیط زیست شود، ممنوع است. در صورتیکه از سموم برای دفع آفات جانوری، حشرات و نباتی با رعایت قوانین و مقررات منابع طبیعی و وزارت کشاورزی استفاده شود، مشمول آلودگی محیط زیست نیست.
قوانین در حقوق محیط‌زیست
برای پیشگیری و مقابله با آلودگی و تخریب محیط‌زیست و اعمال تعقیب و مجازات کیفری مرتکبین جرایم زیست‌محیطی، تنظیم قوانین و مقررات محیط زیستی در حوزه‌های مختلف تهیه و تنظیم شده است. قوانین زیست‌محیطی به شرح ذیل تقسیم می‌شوند:
- قوانین و مقررات فنی و تخصصی در مورد رعایت استانداردها و دستورات سازمان‌ها در خصوص محیط‌زیست
- قوانین و مقررات مربوط به خسارات وارده از طریق فعالیت‌های ممنوع در محیط‌زیست و جبران خسارات
- قوانین و مقررات کیفری در خصوص نحوه تعقیب و مجازات مرتکبین جرائم زیست‌محیطی
حقوق محیط‌زیست در قانون اساسی
حقوق محیط‌زیست در اصل 50 قانون اساسی بیان شده و به این معنی است که مسائل محیط زیست، امری مهم و فرابخشی است و کلیه افراد جامعه و دستگاه ها موظف به حفظ و نگهداری از محیط زیست هستند.
حقوق محیط‌زیست در قوانین
قانون‌گذار در مورد حقوق محیط‌زیست، قوانین و مقرراتی را وضع کرده است. در ماده 179 و 189 قانون مدنی مصوب سال 1307 ، قانون شکار مصوب سال 1335 و قانون شکار و صید مصوب سال 1346 در مورد قوانین و مقررات محیط زیست بیان شده است. مهمترین قوانین و مقررات که در مورد ابعاد مختلف محیط زیست، ساختار و تغییرات در سازمان محیط زیست در سال 1353 با عنوان قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست تصویب شد. برای جلوگیری از آلودگی محیط زیست و جبران خسارت وارده به محیط زیست در قانون برنامه اول، تبصره 13 این قانون اضافه و مقرر شد، یک در هزار درآمد حاصله از فروش تولید کارخانه و کارگاه ها در کشور به حفظ محیط زیست اختصاص یابد. به دلیل اهمیت این موضوع، در ماده 45 بند (د) قانون وصول درآمدهای دولت این امر تکرار شد.
حقوق محیط‌زیست در قانون مجازات اسلامی
- قانون‌گذار در ماده 675، 679،680،686،688 و 689 قانون مجازات اسلامی درباره موضوعات زیست محیطی به صورت عام پرداخته است. دعاوی مطرح شده از طرف اداره کل حفاظت محیط زیست به طرفیت واحدهای تولیدی و صنعتی که باعث ایجاد آلودگی به محیط زیست می شوند، براساس ماده 688 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات انجام می شود.
- بر اساس ماده 688 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هرگونه اقدام و فعالیت تهدید کننده بهداشت عمومی شامل الودگی اب اشامیدنی و توزیع آن، دفع غیربهداشتی فضولات انسانی و دامی، ورود مواد سمی به آب رودخانه ها، ریختن زباله در خیابان، استفاده غیرمجاز فاضلاب خام و پساب تصفیه خانه فاضلاب برای استفاده در کشاورزی ممنوع است و مرتکبین آن به مجازات حبس تا یک سال محکوم می شوند.
مرجع تشخیص جرایم زیست‌محیطی ماده 688 قانون مجازات اسلامی
مرجع تشخیص اینکه اقدامات و فعالیت‌ها باعث آلودگی محیط‌زیست و تهدید علیه بهداشت عمومی است و کشتار دام و دفع فضولات دامی غیرمجاز است باتوجه‌به جرم ارتکابی، بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان دامپزشکی و سازمان حفاظت محیط‌زیست است. اما بر اساس ماده 727 قانون مجازات اسلامی جرایم مزبور، جرم غیرقابل گذشت است و درمواردیکه اشخاص حقیقی و حقوقی به دلیل ارتکاب این جرایم متضرر شوند، می توانند اعلام جرم و تعقیب کیفری را از مرجع صالح درخواست کنند.
جرایم زیست‌محیطی توسط اشخاص حقوقی
بر اساس ماده 688 قانون مجازات اسلامی، ارتکاب جرایم زیست محیطی توسط افراد حقیقی،حقوقی، خصوصی و عمومی وجود دارد. مثال در صورتی که شهرداری به عنوان مسئول جمع آوری و تخلیه زباله شهری، از انجام وظایف خود کوتاهی کند و زباله ها جمع آوری نشود، به مجازات تعیین شده در این قانون محکوم می شود.
منابع آلوده‌کننده محیط‌زیست
- باتوجه‌به حقوق محیط‌زیست، منابع آلوده‌کننده محیط‌زیست شامل منابع ثابت و متحرک است. منابع ثابت شامل کارخانه، کارگاه‌ها و پتروشیمی و منابع متحرک ماشین‌آلات سواری موتوری است. بر اساس ماده 15 و 16 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، سازمان حفاظت محیط زیست موظف به شناسایی واحدهای آلاینده است و در صورتی که بعد از چند اخطار، اقدامی برای رفع مشکل نشود، واحد متخلف پلمپ می شود.
- همچنین بر اساس ماده 9 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، وزارت صنعت، معدن و تجارت باید سیاست ها و برنامه های تولیدی شرکت های تولیدکننده وسایل نقلیه موتوری را با توجه به استانداردها تنظیم و در تولید و واردات قطعات نیز استانداردها رعایت شود.
قوانین مربوط به محیط‌زیست
- اصل 50 قانون اساسی
- قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست
- قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا
- قانون شکار و صید
- قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ماده 133، 136،181،183،188،186،163،161
- قانون تعزیرات حکومتی ماده 37 و 11
- قوانین مربوط به امور پزشکی، دارویی، مواد خوردنی و آشامیدنی
- آیین‌نامه مربوط به مقررات بهداشتی مصوب سال 1347
- آیین‌نامه بهداشت محیط ماده 10
- آیین‌نامه مربوط به مقررات جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال 1354
- قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 1361 ماده 46 و 47
- قانون در مورد مدیریت پسماندها
اصول حاکم بر حقوق محیط‌زیست
اصول کلی حقوقی مبنایی فراتر از قانون و قواعد معمولی دارند. اصول حقوقی درصورتی‌که به شکل قانون و قاعده مدون تهیه نشوند، باتوجه‌به عرف حقوقی اهمیت زیادی دارند؛ بنابراین اصول حقوق محیط‌زیست نیز راهنمای حقوق حمایتی محیط‌زیست در جامعه است. مهمترین اصول حاکم در حقوق محیط‌زیست به شرح ذیل است:
- اصل حفاظت و حمایت از محیط‌زیست و منابع طبیعی
- اصل گسترش و توسعه پایدار در زمینه محیط‌زیست
- اصل حقوق نسل آینده در محیط‌زیست
- اصل پیشگیری از آلودگی و تخریب در محیط‌زیست و منابع طبیعی
قوانین دائمی در حقوق محیط‌زیست
برای حفظ و نگهداری محیط‌زیست، حفظ ثروت‌های عمومی و منافع ملی، قوانین و مقرراتی تصویب و تا زمانی که به‌وسیله قانون جدید نسخ نشود، لازم‌الاجرا است. قوانین و مقررات محیط‌زیست در حقوق محیط‌زیست شامل موارد ذیل است:
- قوانین تصویب شده در مجلس شورای اسلامی
- آیین‌نامه و مصوبات هیئت وزیران در دولت
- ضوابط، مقررات و استانداردهای تصویبی در شورای‌عالی نظارت محیط‌زیست
مرجع صالح رسیدگی به جرایم زیست‌محیطی
بر اساس ماده 11 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، در صورتیکه به کارخانه و کارگاه هایی که باعث ایجاد آلودگی و تخریب محیط زیست می شوند، تخلفات را به صاحبان و مسئولان آنها اخطار دهند و در مدت تعیین شده برای رفع عامل آلودگی و تخریب محیط زیست اقدامی نکنند، با دستور سازمان محیط زیست از ادامه فعالیت ممنوع خواهند شد. اشخاص ذینفع در خصوص اخطار سازمان محیط زیست می توانند در دادگاه شهرستان محل اعتراض خود را مطرح کنند.
نحوه رسیدگی به جرایم زیست‌محیطی
دادگاه در جرایم زیست‌محیطی به موضوع خارج‌ازنوبت رسیدگی می‌کند. درصورتی‌که دادگاه اعتراض شخص ذینفع را قبول کند، در مورد ابطال اخطار سازمان محیط‌زیست و رفع ممانعت از فعالیت واحد تولیدی رأی صادر می‌کنند. رأی دادگاه در این مورد قطعی است. همچنین در موارد خطر فوری زیست‌محیطی، بدون اخطار به کارخانه یا کارگاه، می‌تواند دستور عدم فعالیت را صادر کند.
وکیل متخصص محیط‌زیست عدل آرا
باتوجه‌به پیچیدگی قوانین و مقررات محیط‌زیست و منابع طبیعی در پرونده‌های مربوط به محیط‌زیست با وکیل متخصص محیط‌زیست مشورت کنید. سؤالات حقوقی خود در مورد جرایم زیست‌محیطی، قوانین و مقررات محیط‌زیست با وکلای متخصص گروه حقوقی عدل آرا مطرح کنید تا راهنمایی لازم را دریافت کنید.
دیدگاهتان را بنویسید