ورشکستگی چیست؟ و نحوه درخواست آن

ورشکستگی یکی از مهم‌ترین مفاهیم در حقوق تجارت است که زمانی به کار می‌رود که تاجر یا یک شخص حقوقی به دلیل ناتوانی در پرداخت بدهی‌های خود قادر به ادامه فعالیت اقتصادی نمی‌باشد. این مقاله به بررسی ورشکستگی، انواع آن و تاثیرات صدور حکم ورشکستگی بر دیون و خسارت تأخیر تأدیه می‌پردازد.

تعریف ورشکستگی و مفاهیم مرتبط

ورشکستگی حالتی است که در آن یک تاجر یا شرکت تجاری به دلیل عدم توانایی در پرداخت دیون خود، از ادامه فعالیت اقتصادی باز می‌ماند. در این حالت، تاجر یا شرکت باید فرآیند ورشکستگی را طی کند تا دارایی‌های خود را به فروش رسانده و به طلبکاران خود پرداخت کند. در واقع ورشکستگی بیشتر یک وضعیت قانونی است که برای حمایت از طلبکاران و به منظور تسویه بدهی‌ها ایجاد می‌شود.

انواع ورشکستگی در قانون تجارت ایران

قانون تجارت ایران ورشکستگی را به سه نوع تقسیم کرده است:

۱. ورشکستگی عادی

ورشکستگی عادی زمانی رخ می‌دهد که تاجر به دلایل غیرعمدی مانند کاهش درآمد، رکود بازار یا حوادث غیرمترقبه قادر به پرداخت بدهی‌های خود نباشد. در این نوع ورشکستگی، تاجر یا شرکت تقصیر خاصی در ایجاد شرایط مالی خود نداشته است و فقط به دلیل مشکلات اقتصادی توان پرداخت دیون را از دست داده است.

۲. ورشکستگی به تقصیر

ورشکستگی به تقصیر زمانی اتفاق می‌افتد که تاجر به دلیل رفتارهای غیرمسئولانه یا خطاهای عمدی خود باعث بروز ورشکستگی شده باشد. بر اساس ماده ۵۴۲ قانون تجارت، اگر تاجر بدون رعایت اصول تجاری مناسب، مانند انجام معاملات غیرمعقول یا پنهان کردن دارایی‌ها، ورشکسته شود، ورشکستگی به تقصیر خواهد بود و تاجر به پرداخت خسارت‌های ناشی از تقصیر خود موظف است.

۳. ورشکستگی به تقلب

ورشکستگی به تقلب بر اساس ماده ۵۴۹ قانون تجارت زمانی رخ می‌دهد که تاجر به‌طور عمدی و با قصد فریب، اقدام به پنهان کردن دارایی‌ها، جعل اسناد مالی یا افزایش بدهی‌های صوری کند. ورشکستگی به تقلب جرم محسوب می‌شود و تاجر باید علاوه بر تسویه دیون خود، مجازات‌های قانونی را نیز تحمل کند.

نحوه درخواست ورشکستگی و صدور حکم آن

برای اعلام ورشکستگی، تاجر یا طلبکاران می‌توانند از دادگاه درخواست ورشکستگی کنند.

درخواست توسط خود تاجر:

طبق ماده ۴۱۳ قانون تجارت، تاجر موظف است در صورتی که قادر به پرداخت دیون خود نیست، ظرف ۳ روز از توقف پرداخت، درخواست ورشکستگی را به دادگاه ارائه دهد.

درخواست توسط طلبکاران:

اگر طلبکاران معتقد باشند که تاجر ورشکسته است، می‌توانند به دادگاه درخواست ورشکستگی بدهند.

درخواست توسط دادستان:

در صورتی که دادستان دلایل کافی برای اثبات توقف تاجر از پرداخت دیون بیابد، می‌تواند درخواست ورشکستگی را مطرح کند.

پس از بررسی درخواست‌ها، دادگاه حکم ورشکستگی را صادر می‌کند و مدیر تصفیه را برای نظارت بر فرایند تصفیه دارایی‌ها منصوب می‌کند.

تاثیرات صدور حکم ورشکستگی بر دیون و خسارت تأخیر تأدیه

 توقف محاسبه خسارت تأخیر تأدیه

پس از صدور حکم ورشکستگی، طبق رأی وحدت رویه شماره ۷۸۸ دیوان عالی کشور موخ ۲۷/۳/۱۳۹۹ دیوان عالی کشورمحاسبه خسارت تأخیر تأدیه متوقف می‌شود. به عبارت دیگر، از تاریخ صدور حکم ورشکستگی، دیگر طلبکاران نمی‌توانند خسارت تأخیر تأدیه را بابت بدهی‌های خود مطالبه کنند.

اولویت‌های پرداخت دیون

در فرآیند ورشکستگی، برخی دیون مانند حقوق کارکنان و یا نفقه همسر نسبت به دیگر دیون دارای اولویت هستند. طلب طلبکاران ممتاز باید قبل از سایر طلبکاران پرداخت شوند.

معافیت از پرداخت خسارت تأخیر تأدیه

پس از صدور حکم ورشکستگی، خسارت تأخیر تأدیه به دیون تعلق نمی‌گیرد، با این حال، دیون اصلی همچنان باید پرداخت شود. به عبارت دیگر، طلبکاران فقط اصل بدهی خود را از دارایی‌های تاجر ورشکسته دریافت خواهند کرد و نمی‌توانند از تاجر ورشکسته درخواست خسارت تأخیر تأدیه کنند.

اثرات بر عملیات تجاری تاجر

پس از اعلام ورشکستگی، تاجر قادر به ادامه فعالیت‌های تجاری خود نخواهد بود و باید تحت نظارت مدیر تصفیه قرار گیرد. در این شرایط، تاجر از انجام هرگونه عمل تجاری منع می شود.

نتیجه‌گیری

ورشکستگی یک فرآیند پیچیده و قانونی است که به‌منظور تسویه دیون و حمایت از حقوق طلبکاران در مواقع بحران‌های اقتصادی ایجاد شده است. انواع ورشکستگی (عادی، به تقصیر و به تقلب) هرکدام شرایط و آثار خاص خود را دارند. تأثیر صدور حکم ورشکستگی بر دیون و خسارت تأخیر تأدیه به‌طور کلی باعث توقف محاسبه خسارت تأخیر تأدیه و تقسیم عادلانه دارایی‌ها میان طلبکاران می‌شود. در نهایت، ورشکستگی به‌عنوان یک ابزار قانونی برای حفاظت از منافع طلبکاران و همچنین بهبود وضعیت مالی تاجران ورشکسته به‌کار می‌رود.