حقوق پزشکی در قانون ایران شامل چه مفادی می‌شود؟

حقوق پزشکی رشته‌ای از حقوق با دو رویکرد کیفری و حقوق خصوصی است که در حقوق جزای پزشکی در مورد جرایم، خطاهای پزشکی و مجازات‌های تعیین شده در قانون مجازات اسلامی و در حقوق خصوصی در مورد قراردادهای پزشکی بین بیمار و پزشک و قوانین حاکم بر آن پرداخته شده است.

 در این مقاله در مورد حقوق پزشکی، جرایم و تخلفات پزشکی و مرجع صالح رسیدگی به تخلفات جرایم پزشکی می‌پردازیم.

حقوق پزشکی چیست؟

حقوق پزشکی روابط حقوقی بین پزشک و بیمار، قراردادهای پزشکی، مسئولیت انتظامی پزشک، مسئولیت مدنی و کیفری پزشک و سایر افراد در صنف پزشکی مانند پرستار، داروساز، بیمارستان و اشخاص حقوقی وابسته به بهداشت و درمان را مورد بررسی قرار می‌دهد. پزشکان در حوزه فعالیت حرفه‌ای خود براساس قوانین و مقررات حقوقی، کیفری و مقررات صنفی در قبال تخلفات و جرایم پزشکی مسئولیت دارند. تخلفات پزشکی با جرایم پزشکی متفاوت است.

مسئولیت پزشکی

مسئولیت پزشکی شامل مسئولیت مدنی، کیفری و انتظامی پزشک در قبال بیمار است. مسئولیت پزشکی به دلیل عمدی و سهوی بودن اقدامات پزشک، کوتاهی و خطای پزشک، افشای اسرار و اطلاعات پزشکی بیمار به وجود می آید. رابطه حقوقی پزشک و بیمار مسئولیت پزشکی را ایجاد می‌کند.

عوامل ایجاد مسئولیت در حقوق پزشکی

براساس قانون عوامل ایجاد مسئولیت پزشکی شامل موارد ذیل است:

• خطا و عمد
• رعایت نکردن اصول پزشکی
• عدم آگاهی از اصول حرفه پزشکی
• تخلف از اجازه بیمار و ولی بیمار
• فریب و تقلب
• معالجه نکردن بیمار
• انجام معاملات ممنوع
• افشای اطلاعات و اسرار بیماران

مسئولیت مدنی در حقوق پزشکی

 مسئولیت مدنی پزشک به این معنی است که در نتیجه اعمال پزشکی پزشک، خسارت جانی به بیمار وارد شود و پزشک ضرر و زیان وارده به بیمار را جبران کند. زمانی که پزشک به دلیل قصور پزشکی آسیبی به بیمار وارد کند، با توجه به اینکه بیمه مسئولیت مدنی داشته باشد، می‌تواند از طریق شرکت بیمه خسارت وارده به بیمار را پرداخت کند.

مسئولیت کیفری در حقوق پزشکی

مسئولیت کیفری پزشک در ماده 495 قانون مجازات اسلامی بیان شده است.در صورتی که پزشک در معالجه بیمار باعث ایجاد صدمه بدنی شود، مسئول پرداخت دیه است. در صورتی که اعمال پزشکی پزشک، بر اساس موازین فنی و مقررات پزشکی باشد یا از بیمار قبل از معالجه برائت گرفته باشد و پزشک تقصیری در معالجه مرتکب نشود، مسئول پرداخت دیه بیمار نیست. بنابراین اگر صدمه وارده به بیمار به دلیل کوتاهی و تقصیر پزشک در علم و عمل نباشد، مسئولیتی ندارد، حتی اگر از بیمار برائت گرفته نشود.

مسئولیت انتظامی در حقوق پزشکی

در صورتی که پزشک به دلیل قصور یا عمد آسیبی به بیمار وارد کند، با توجه به عمدی و غیرعمدی بودن در مورد آن تصمیم گیری می‌شود. در این حالت پزشک علاوه بر ارتکاب جرم، تخلف انتظامی نیز مرتکب شده است. بنابراین پزشک متخلف به مجازات حبس و پرداخت خسارت وارده به بیمار محکوم و پروانه پزشکی وی با توجه به نوع تخلف بر اساس مقررات انتظامی، تعلیق یا لغو می‌شود.

تعهدات پزشک

مسئولیت پزشکی شامل پاسخگویی پزشک به خسارات وارده به بیمار در انجام وظایف حرفه‌ای پزشکی است. در صورتی که مسئولیت پزشکی بر مبنای نظریه قهری باشد، بیمار یا مدعی خسارت باید تقصیر پزشک را اثبات کند. اما بر مبنای نظریه قراردادی، مسئولیت پزشک بر اساس تعهد به نتیجه یا تعهد به وسیله متفاوت است. مسئولیت مدنی پزشک در قانون با توجه به مقصرنبودن پزشک در علم و عمل مشخص شده است.

مصادیق قصور در حقوق پزشکی

در بعضی موارد پزشک در درمان بیمار عمدا یا غیرعمد کوتاهی می‌کند. براساس ماده 336 قانون مجازات اسلامی، مصادیق قصور پزشکی شامل بی احتیاطی، بی مبالاتی، عدم رعایت قوانین و موازین حرفه ای است. قصور پزشکی پزشک در کمیسیون پزشکی بررسی و به مجازات قانونی در خصوص قصور پزشکی محکوم می‌شود.

تخلفات پزشکی

تخلفات پزشکی شامل هر نوع سهل انگاری و کوتاهی پزشک در انجام وظایف پزشکی یا افشای اطلاعات و اسرار بیماران است که پزشک قوانین و مقررات صنف پزشکی را رعایت نمی‌کند.

موارد تخلفات انتظامی پزشکی

• تحمیل مخارج غیر ضروری درمان به بیمار
• ایجاد ترس و وحشت در بیمار
• تجویز داروی روان گردان
• انتشار مقالات غیر علمی
• عدم رعایت تعرفه خدمات درمانی
• سهل انگاری در انجام اعمال پزشکی و رعایت نکردن قوانین و مقررات حرفه پزشکی
• افشا اسرار و اطلاعات پزشکی بیمار
• انجام اعمال خلاف شئون پزشکی
• تبلیغات گمراه کننده برای جذب بیمار

سهل انگاری در انجام اعمال پزشکی

براساس ماده 3 آیین‌نامه انتظامی تخلفات صنفی و حرفه پزشکی، پزشک باید قوانین و مقررات صنفی و حرفه‌ای را در انجام وظایف خود اعمال و در انجام وظایف قانونی سهل انگاری نکند. همچنین بر اساس ماده 29 بند ث آیین نامه رسیدگی به تخلفات پزشکی، در صورتی که پزشک عمومی یا جراح، جراحی زیبایی انجام دهد، محرومیت شش ماه تا یکسال از فعالیت پزشکی برای پزشک متخلف تعیین شده است. همچنین در صورت ادامه تخلف، پروانه پزشکی وی لغو می‌شود.

مجازات سهل انگاری در انجام اعمال پزشکی

در صورتیکه اقدامات پزشک باعث صدمه بدنی یا نقص عضو و خسارت مالی به بیمار شود، تخلف پزشک باید براساس قانون رسیدگی و در صورت اثبات تخلف به مجازات تعیین شده در قانون محکوم می‌شود. مجازات تعیین شده شامل پرداخت دیه به بیمار شاکی یا خانواده و اولیای دم بیمار فوت شده است.

افشا اسرار و اطلاعات پزشکی بیمار

پزشک باید تمام اطلاعات و اسرار پزشکی بیمار را حفظ کند. براساس ماده 648 قانون مجازات اسلامی، در صورتی که  اشخاصی که به دلیل شغل یا حرفه خود محرم اسرار هستند، اگر در موارد غیرقانونی، اطلاعات و اسرار پزشکی بیمار را افشا کنند، به مجازات حبس از سه ماه و یک روزتا یک سال و پرداخت جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال محکوم می‌شوند.

انجام اعمال خلاف شئون پزشکی

پزشک باید موازین اخلاقی را رعایت و از ارتکاب به جرایم با جنبه عمومی و کیفری مانند اعتیاد به الکل و مواد مخدر، کلاهبرداری، فساد اخلاقی، عضویت در شرکت‌های هرمی خودداری کند. براساس ماده 29 آیین‌نامه انتظامی رسیدگی به تخلفات پزشکی، پزشک در صورت تخلف موارد مذکور به مجازات محرومیت شش‌ماه تا یکسال از فعالیت پزشکی محکوم می‌شود. سازمان پزشکی مصادیق اعمال خلاف شان پزشک را تشخیص می‌دهد و انجام اعمال خلاف شئون پزشکی، توسط هیات بدوی و عالی انتظامی دادسرای انتظامی پزشکی رسیدگی می‌شود.

تبلیغات گمراه کننده برای جذب بیمار

انجام تبلیغات گمراه کننده پزشک به وسیله رسانه جمعی برخلاف ضوابط نظام پزشکی ممنوع است. براساس ماده 14 آیین نامه انتظامی نظام پزشکی این گونه تبلیغات ممنوع است. در صورتی که بیمار به نتیجه مطلوب در درمان پزشکی نرسد و تبلیغات، غیرواقعی و خلاف شئون پزشکی باشد، مجازات تبلیغات گمراه کننده پزشک در جذب بیمار شامل توبیخ کتبی در پرونده نظام پزشکی، الصاق رای در تابلو نظام پزشکی، درج توبیخ کتبی پزشک در نشریه پزشکی و محرومیت از فعالیت پزشکی از سه‌ماه تا پنج سال در محل ارتکاب تخلف یا در کل کشور است.

مرجع صالح رسیدگی به تخلفات پزشکی

مرجع صالح رسیدگی به تخلفات انتظامی پزشکی، دادسرای انتظامی پزشکی است که به این تخلفات به صورت تخصصی رسیدگی می‌شود و به جرایم پزشکی در مراجع قضایی رسیدگی می‌شود. تخلفات انتظامی پزشکی علاوه‌بر رسیدگی در هیات بدوی انتظامی پزشکی در مراجع قضایی نیز قابل طرح است. زیرا ممکن است اقدام پزشک، وصف مجرمانه داشته باشد و تخلف پزشکی نیز محسوب شود. بنابراین در مرجع قضایی و هیات بدوی انتطامی نیز به صورت جداگانه قابل رسیدگی است.

جرایم در حقوق پزشکی

جرایم پزشکی شامل مواردی است که در قانون مجازات اسلامی جرم است و برای آن مجازات تعیین شده است. در این مورد شخص مرتکب جرم پزشک یا عضوی از تیم پزشکی مانند پرستار و جراح است. براساس بند ج ماده 185 قانون مجازات اسلامی، انجام عمل جراحی و طبی مشروع توسط پزشک بر اساس موازین فنی، علمی و نظامات دولتی با رضایت بیمار یا سرپرست یا نماینده قانونی بیمار مجازات ندارد. همچنین براساس ماده 497 قانون مجازات اسلامی در صورتی که  پزشک برای نجات بیمار در مواقع ضروری بدون دریافت برائت از بیمار یا سرپرست وی اقدام به درمان کند، ضامن صدمه و تلف بیمار نیست. با توجه به ماده 496 قانون مجازات اسلامی، در صورت مقصرنبودن پزشک در علم و عمل پزشکی، پزشک ضامن نیست.

موارد جرایم پزشکی

• افشای اطلاعات و اسرار بیمار
• در صورتی که بیماری که باید در بیمارستان درمان شود، پزشک وی را در مطب یا درمانگاه معالجه کند.
• صدور گواهی پزشکی خلاف واقع برای بیمار و اشخاص ثالث
• انواع جنایات پزشکی در جراحی توسط پزشک
• کلاهبرداری پزشکی شامل تبلیغات دارویی و پزشکی برای فریب بیماران و اشخاص ثالث
• عدم رعایت مقررات برای پیشگیری از شیوع بیماری واگیردار
• عدم رعایت مقررات پزشکی، دارویی و آشامیدنی
• صدور نسخه رمزی برای داروخانه

رسیدگی به تخلفات و جرایم پزشکی

برای تخلفات و جرایم پزشکی می‌توان در سه مرجع شکایت خود را مطرح کند. دادسرای انتظامی پزشکی در سازمان نظام پزشکی به جرایم و تخلفات پزشکی رسیدگی می‌کند. همچنین می‌توان در مرجع قضایی شکایت از پزشک متخلف در خصوص تخلف در حرفه پزشکی را مطرح کرد. شورای حل اختلاف امور بهداشت و درمان نیز به قصور و جرایم پزشکی با دیه تخلفات کمتر از پنج میلیون تومان رسیدگی می‌کند.

دادسرای انتظامی پزشکی

برای تسریع در رسیدگی به جرایم و تخلفات پزشکی و حفظ حقوق بیماران، مرجع قضایی تخصصی به عنوان دادسرای جرایم پزشکی در شهر تهران تشکیل شده است که به صورت تخصصی به این نوع جرایم و تخلفات رسیدگی می‌شود. همچنین مجازات های تکمیلی، تتمیمی برای مرتکبین به جرایم پزشکی در قانون تعیین شده است که اهمیت این جرایم را مشخص می‌کند. در دادسرای انتظامی پزشکی علاوه بر جرایم پزشکی به جرایم دارویی، خوراکی، جرایم در حوزه ثبت علامت تجاری پزشکی و دارویی نیز رسیدگی می‌شود.

مراجع قضایی در حقوق پزشکی

مرجع صالح رسیدگی به جرم و مجازات در جرایم پزشکی، مرجع قضایی دادسرا و دادگاه کیفری است. در خصوص جرایم پزشکی، مرجع قضایی به دلیل تخصصی بودن موضوع پزشکی از سازمان پزشکی قانونی و سازمان نظام پزشکی نظریه کارشناسی اخذ و با توجه به نوع جرم، رای صادر می‌شود.

حقوق پزشکی در دادگاه انقلاب

براساس قانون اصلاح ماده 3 قانون مقررات امور پزشکی و دارویی، مواد خوراکی و آشامیدنی، جرایم پزشکی ذیل در صلاحیت دادگاه انقلاب است:

• هر نوع مداخله در امور دارویی و پزشکی
• عدم ارائه خدمات پزشکی و درمانی
• واگذاری موسسه پزشکی بدون مجوز

حقوق پزشکی در سازمان نظام پزشکی

سازمان نظام پزشکی براساس آیین نامه رسیدگی دادسرا و هیات انتظامی نظام پزشکی به تخلفات پزشکی ذیل رسیدگی می‌کند:

• شکایت اشخاص ذینفع یا سرپرست و نماینده قانونی وی
• گزارش تخلف مراجع قضایی و اداری
• گزارش تخلفات پزشکی توسط هیات مدیره و شورای عالی و ریاست سازمان پزشکی
• شکایت وزارت بهداشت و درمان
• تخلفات پزشکی مشهود توسط اعضای دادسرا و هیات انتظامی پزشکی
• ارجاع پرونده تخلفات پزشکی از هیات بدوی انتظامی نظام پزشکی

حقوق پزشکی در سازمان تعزیرات حکومتی

سازمان تعزیرات حکومتی مرجع صالح رسیدگی به تخلفات پزشکی به شرح ذیل است:

• تاسیس موسسه پزشکی بدون مجوز توسط افراد بدون صلاحیت
• تاسیس موسسه پزشکی توسط متخصص بدون پروانه اشتغال
• عدم پذیرش و ارائه خدمات به بیماران اورژانسی در بیمارستان ها

وکیل جرایم پزشکی عدل آرا

با توجه به پیچیدگی قوانین و مقررات پزشکی در جرایم و تخلفات پزشکی انتخاب وکیل جرایم پزشکی در طرح دعاوی پزشکی در مرجع صالح اهمیت زیادی دارد. وکیل جرایم پزشکی، وکیل دادگستری است که بر تمام قوانین و مقررات حقوقی و کیفری حوزه پزشکی تسلط و تجربه عملی در پرونده های پزشکی دارد. سوالات  حقوقی خود در مورد تخلفات و جرایم پزشکی را با وکیل جرایم پزشکی عدل آرا مطرح کنید تا با ارزیابی مدارک و مستندات پرونده، راهنمایی لازم را دریافت کنید.