یکی از تعهدات زوج در عقد ازدواج دائم، پرداخت مهریه زوجه است. در صورتیکه زوجه برای مطالبه مهریه اقدام کند و مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، در شرایطی خاص می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را در دادگاه خانواده مطرح کند. با توجه به اینکه زوج باید ناتوانی خود از پرداخت یکجای مهریه را ثابت کند، روش مناسب استفاده از مشاوره و وکالت وکیل متخصص دعاوی خانوادگی است. در این مقاله در مورد اعسار و شرایط اعسار از پرداخت مهریه توضیح داده شده است.

تعریف اعسار چیست؟

اعسار در لغت به معنای ناتوانی و تنگ‌دستی است. در اصطلاح حقوقی، اعسار عبارت از عدم توانایی مالی فرد در پرداخت دیون خود است. اعسار زوج در پرداخت مهریه، یکی از موضوعات مهم در حقوق خانواده است که در سال‌های اخیر، به دلیل مشکلات اقتصادی، افزایش یافته است.

تعریف اعسار زوج

اعسار زوج به معنای عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه به همسرش است. این عدم توانایی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند بیکاری، فقر، بیماری و غیره باشد. در قانون مدنی ایران، اعسار زوج به دو نوع اعسار نسبی و اعسار مطلق تقسیم شده است. در اعسار نسبی، زوج توانایی پرداخت مهریه را دارد، اما به دلیل ناتوانی مالی، امکان پرداخت آن را به طور کامل ندارد. در این صورت، دادگاه مهریه را به میزان توانایی زوج در پرداخت مهریه تقسیط می‌کند. اما در اعسار مطلق، زوج هیچ گونه توانایی مالی برای پرداخت مهریه ندارد. در این صورت، زوجه می‌تواند مهریه خود را از طریق فروش اموال زوج یا اجبار وی به کار کردن دریافت کند.

شرایط تحقق اعسار زوج

اعسار زوج در فقه و قانون ایران به معنای فقدان توانایی مالی برای تامین نفقه همسر است. شرایط تحقق اعسار زوج به شرح ذیل است:

عدم توانایی مالی: زوج باید از نظر مالی قادر به تامین نفقه همسر نباشد.

عدم امکان تامین نفقه از طریق دیگری: زوج باید نتواند نفقه همسر را از طریق دیگری تامین کند. به عنوان مثال، اگر زوج دارای اموالی باشد که می‌تواند از آنها برای تأمین نفقه استفاده کند، اما از انجام این کار خودداری می‌کند، اعسار وی محقق نمی‌شود.

عدم وجود تقصیر در عدم توانایی مالی: زوج نباید در عدم توانایی مالی خود مقصر باشد. به عنوان مثال، اگر زوج در اثر حوادث غیر مترقبه مانند سیل، زلزله، یا جنگ، دچار فقر و بیکاری شود، اعسار وی محقق می‌شود. در صورت تحقق شرایط مذکور، زوج می‌تواند از دادگاه درخواست اعسار کند. دادگاه پس از بررسی مدارک و ادله زوج، می‌تواند حکم اعسار وی را صادر کند.

مراحل اثبات اعسار زوج

• زوج باید درخواست اعسار خود را به صورت کتبی به دادگاه ارائه دهد.
• در درخواست اعسار، زوج باید دلایل و مدارک مربوط به اعسار خود را ارائه دهد.
• دادگاه پس از بررسی مدارک و ادله زوج، می‌تواند حکم اعسار وی را صادر کند.
• حکم اعسار زوج قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر است.

تاثیر اعسار زوج بر حق حبس زوجه

زوجه در صورت اعسار زوج نیز می‌تواند از تمکین امتناع کند. زوجه در این صورت باید به دادگاه مراجعه کند و اعسار زوج را ثابت کند. اگر در دادگاه اعسار زوج را احراز شد، زوجه باید درخواست تامین خواسته کند. چنانچه زوجه نتواند از اموال زوج تامین خواسته کند، می‌تواند درخواست صدور حکم تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در این صورت، زوجه باید مهریه را به صورت اقساطی به زوج پرداخت کند. باید توجه داشت که حق حبس زوجه، یک حق تضییقی است و نمی‌تواند موجب ضرر زوج شود. بنابراین اگر زوجه با وجود اعسار زوج از تمکین امتناع کند و این امر موجب ضرر زوج شود، دادگاه می‌تواند حکم به رفع حق حبس زوجه را صادر کند.

تقسیط مهریه در صورت اعسار زوج

برای درخواست تقسیط مهریه، زوج باید دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در این دادخواست، زوج باید دلایل اعسار خود را به دادگاه ارائه کند. دادگاه پس از بررسی مدارک و دلایل ارائه شده توسط زوج، در صورت احراز اعسار وی، مهریه را به صورت اقساطی تعیین می‌کند.

تعداد اقساط و میزان هر قسط بر اساس شرایط مالی زوج تعیین می‌شود. در صورت تقسیط مهریه، زوج موظف است اقساط مهریه را به صورت ماهانه یا هر چند ماه یکبار به زوجه پرداخت کند. در صورتی که زوج در پرداخت اقساط مهریه قصور کند، زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه، اجرای حکم مهریه را درخواست کند. در اجرای حکم مهریه، زوجه می‌تواند از طریق اجرای احکام مدنی، اموال زوج را توقیف و مهریه خود را از آن مطالبه کند. همچنین زوجه می‌تواند با مراجعه به دادگاه، حکم جلب زوج را دریافت کند.

زمان رسیدگی به درخواست اعسار زوج

زمان رسیدگی به درخواست اعسار زوج، به عوامل مختلفی مانند حجم پرونده‌های موجود در دادگاه، پیچیدگی پرونده، میزان همکاری زوج در ارائه مدارک و اسناد بستگی دارد. در صورتی که زوج مدارک و اسناد کافی برای اثبات اعسار خود ارائه دهد، ممکن است دادگاه در همان جلسه اول به درخواست وی رسیدگی کرده و حکم اعسار را صادر کند.

 اگر زوج مدارک و اسناد کافی برای اثبات اعسار خود ارائه ندهد، دادگاه ممکن است برای زوج، مهلت بیشتری برای بررسی مدارک و اسناد تعیین کند. در صورتی که زوج در مهلت تعیین شده توسط دادگاه، مدارک و اسناد کافی برای اثبات اعسار خود را ارائه ندهد، دادگاه درخواست وی را رد خواهد کرد. با رد دادخواست اعسار، زوج می‌تواند با مراجعه به دادگاه تجدیدنظر نسبت به رای دادگاه اعتراض کند.

نظریه اعسار زوج بر حق حبس زوجه

از نظر قانون مدنی و فقه اسلامی، زوجه می‌تواند تا زمانی که مهریه‌اش را دریافت نکرده است، از تمکین زوج امتناع کند. این امتناع از تمکین، حق حبس نام دارد. اما آیا اعسار زوج، حق حبس زوجه را ساقط می‌کند؟ در این خصوص دو نظریه وجود دارد، بر طبق نظریه اول، حق حبس زوجه، حقی است مطلق و مشروط به استطاعت زوج نیست. بنابراین حتی اگر زوج معسر باشد، زوجه همچنان می‌تواند از تمکین امتناع کند. در نظریه دوم حق حبس زوجه، حقی مشروط به استطاعت زوج است. بنابراین، اگر زوج معسر باشد، زوجه نمی‌تواند از تمکین امتناع کند. در قانون ایران، نظریه اول مورد پذیرش قرار گرفته است. بر طبق رای وحدت رویه شماره 708 دیوان عالی کشور، اعسار زوج، حق حبس زوجه را ساقط نمی‌کند.

مدارک لازم برای اثبات اعسار زوج

• گواهی مشغول به کار و حقوق دریافتی
• لیست اموال و دارایی‌های خود
• گواهی عدم تمکن مالی از طرف مرجع صالح

 وکیل متخصص دعاوی خانوادگی

با توجه به مطالبی که در مورد شرایط اثبات اعسار زوج از پرداخت مهریه بیان شد، بهتر است قبل از هر اقدام برای طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه با وکیل متخصص دعاوی خانواده که بر قوانین، مقررات و رویه‌های قضایی دادگاه‌های خانواده در مورد اعسار مهریه تسلط و تجربه دارد، بهرمند شوید. سوالات خود در مورد اعسار از پرداخت مهریه را با وکلای متخصص گروه حقوقی عدل آرا مطرح کنید تا در کوتاهترین زمان ممکن حکم اعسار از پرداخت مهریه را از مرجع صالح دریافت کنید.